Η Εμπορευματική αξία και παραγωγή

Μαρξιστική Πολιτική Οικονομία (ΙΙ)

Η εμπορευματική παραγωγή αποτελεί μια τέτοια μορφή παραγωγής στην οποία τα προϊόντα παράγονται όχι για κατανάλωση από τον παραγωγό τους άλλα για την αγορά, την πώληση.

Εδώ οι οικονομικές σχέσεις των ανθρώπων εκδηλώνονται δια μέσου της ανταλλαγής των εμπορευμάτων, δια μέσου της αγοράς. Το αντίθετο της εμπορευματικής παραγωγής είναι η φυσική οικονομία, δηλαδή η παραγωγή των προϊόντων όχι για πώλησή τους στην αγορά, άλλα για την ικανοποίηση των καταναλωτικών αναγκών του παραγωγού τους.

Η μορφή της παραγωγής δεν μπορεί να διαλέγεται από τους ανθρώπους αυθαίρετα, γιατί εξαρτάται από τις συνθήκες που διαμορφώνονται αντικειμενικά.

Δύο όροι προϋποθέτουν την εμφάνιση και ύπαρξη της εμπορευματικής παραγωγής: 1) ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας, σύμφωνα με τον οποίο οι παραγωγοί ειδικεύονται στην κατασκευή καθορισμένων ειδών, και 2) το οικονομικό ξεχώρισμα των παραγωγών.

Η καπιταλιστική εμπορευματική παραγωγή βασίζεται στην ατομική ιδιοκτησία και στην εκμετάλλευση των μισθωτών εργατών.

Το εμπόρευμα έχει δύο πλευρές: την αξία χρήσης και την αξία. Αξία χρήσης είναι το ίδιο το πράγμα, το ίδιο το υλικό αγαθό, το οποίο μπορεί, χάρη στις μηχανικές, φυσικές, χημικές και άλλες ιδιότητές του, να ικανοποιήσει τούτες ή εκείνες τις ανάγκες των ανθρώπων.

Στις συνθήκες της εμπορευματικής παραγωγής η αξία χρήσης είναι ο υλικός φορέας της άλλης ιδιότητας του εμπορεύματος, της αξίας του.

Στην αγορά, στη διαδικασία της ανταλλαγής των εμπορευμάτων, γίνεται φανερό ότι όλα τα εμπορεύματα, που διαφέρουν μεταξύ τους σαν αξίες χρήσης, έχουν κάποια κοινή ιδιότητα, που επιτρέπει στους ανθρώπους να εξισώνουν το ένα με το άλλο και να τα ανταλλάσσουν σε καθορισμένες αναλογίες. Αυτή η ιδιότητα είναι ότι όλα αποτελούν προϊόντα της εργασίας.

Αξία του εμπορεύματος είναι η ενσωματωμένη σε αυτό κοινωνική εργασία των εμπορευματοπαραγωγών.

Η αξία των εμπορευμάτων είναι κοινωνική σχέση των εμπορευματοπαραγωγών, που εκδηλώνεται δια μέσου της αγοράς.

Το μέγεθος της αξίας καθορίζεται από την ποσότητα της εργασίας που ξοδεύτηκε για την παραγωγή του εμπορεύματος.

Στο μέγεθος της αξίας του εμπορεύματος ασκεί επίδραση όχι μόνο η ποσότητα αλλά και η ποιότητα της εργασίας. Σε συνδυασμό με αυτό γίνεται διάκριση ανάμεσα στην απλή και την σύνθετη εργασία. Η απλή εργασία δεν απαιτεί ειδική προκαταρκτική εκπαίδευση. Η σύνθετη όμως, ειδικευμένη εργασία είναι αδύνατη χωρίς μια λιγότερο ή περισσότερο μακρόχρονη κατάρτιση του εργαζομένου.

Το μέγεθος της αξίας του εμπορεύματος δεν μένει σταθερό αλλά μεταβάλλεται ανάλογα με την παραγωγικότητα της εργασίας. Η παραγωγικότητα της εργασίας μετριέται με την ποσότητα των προϊόντων που παράγονται με την ίδια δαπάνη εργασίας. Εξαρτάται από την τελειότητα των χρησιμοποιούμενων μέσων παραγωγής, από την επιδεξιότητα και την ειδίκευση του εργαζομένου, από την οργάνωση της εργασίας, δηλαδή από την αύξηση της ποσότητας των προϊόντων που παράγονται με την ίδια δαπάνη εργασίας.

Το μέγεθος της αξίας ενός εμπορεύματος είναι αντιστρόφως ανάλογο με την παραγωγικότητα της εργασίας, που ξοδεύτηκε για την παραγωγή αυτού του εμπορεύματος.

Ο καθορισμός του μεγέθους της αξίας περιπλέκεται εξαιτίας του ότι κάθε προϊόν παράγεται κατά κανόνα από πολλούς εμπορευματοπαραγωγούς. Το μέγεθος καθορίζεται όχι από την ατομική δαπάνη εργασίας του κάθε ξεχωριστού εμπορευματοπαραγωγού, αλλά από την μέση δαπάνη εργασίας που απαιτείται για την μονάδα του δοσμένου προϊόντος. Αυτή η δαπάνη εργασίας ονομάζεται κοινωνικά αναγκαία δαπάνη εργασίας.

Το μέγεθος της αξίας του εμπορεύματος διαμορφώνεται κατά κάποιο τρόπο πίσω από την πλάτη του κάθε ξεχωριστού εμπορευματοπαραγωγού, ανεξάρτητα από την θέλησή του. Η κοινωνία δια μέσου της αξίας και της ανταλλαγής των εμπορευμάτων αναγνωρίζει μόνο την δαπάνη εργασίας που είναι κοινωνικά αναγκαία.

Τα εμπορεύματα έχουν αξία χρήσης και αξία, επειδή η εργασία που ξοδεύεται για την παραγωγή τους έχει διπλό χαρακτήρα: είναι ταυτόχρονα συγκεκριμένη και αφηρημένη.

Συγκεκριμένη εργασία είναι η εργασία που ξοδεύεται σε καθορισμένη μορφή, η εργασία μιας ορισμένης ειδικότητας, π.χ. του ανθρακωρύχου, του ξυλουργού κλπ. Η συγκεκριμένη εργασία δημιουργεί την αξία χρήσης. Σε κάθε προϊόν ενσωματώνεται η μία ή η άλλη μορφή συγκεκριμένης εργασίας.

Η συγκεκριμένη εργασία δεν είναι η μοναδική πηγή της αξίας χρήσης. Μια άλλη πηγή της αξίας χρήσης είναι τα υλικά αντικείμενα της φύσης.

Η συγκεκριμένη εργασία, όπως και η αξία χρήσης, υπάρχει ανεξάρτητα από το αν η παραγωγή είναι ή δεν είναι εμπορευματική.

Η αφηρημένη εργασία είναι η εργασία γενικά, η ομοιογενής κοινωνική εργασία των εμπορευματοπαραγωγών, ανεξάρτητα από τη συγκεκριμένη μορφή της.

Αφηρημένη εργασία είναι ακριβώς η εργασία του εμπορευματοπαραγωγού σαν συστατικό μέρος της ενιαίας και συνολικής κοινωνικής εργασίας. Η αφηρημένη εργασία δημιουργεί την αξία των εμπορευμάτων και μάλιστα είναι η μοναδική πηγή της αξίας. Η αφηρημένη εργασία, που αποτελεί τη βάση της αξίας, εκφράζει τις οικονομικές σχέσεις των εμπορευματοπαραγωγών.

Η αντίθεση της απλής εμπορευματικής παραγωγής είναι η εσωτερική αντίθεση ανάμεσα στον ατομικό και στον κοινωνικό χαρακτήρα της εργασίας.

Η εργασία του εμπορευματοπαραγωγού είναι αναγκαία όχι μόνο για τον ίδιο, αλλά και για τους άλλους, γιατί παράγει προϊόντα που ικανοποιούν μια ορισμένη κοινωνική ανάγκη.

Όσο βαθύτερος είναι ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας, τόσο πιο στενή είναι η αλληλεξάρτηση των εμπορευματοπαραγωγών και τόσο πιο πλήρης και πιο βαθύς είναι ο κοινωνικός χαρακτήρας της εργασίας τους.

Ωστόσο, στις συνθήκες κυριαρχίας της ατομικής ιδιοκτησίας ο κοινωνικός χαρακτήρας της εργασίας των εμπορευματοπαραγωγών είναι κρυμμένος, δεν φαίνεται. Εδώ η ατομική ιδιοκτησία χωρίζει τους παραγωγούς. Ο καθένας τους παράγει εμπορεύματα με δική του ευθύνη, χωρίς να ξέρει από τα πριν τις ανάγκες της κοινωνίας. Συνεπώς εδώ η εργασία παρουσιάζεται σαν άμεσα ατομική. Η κοινωνική σημασία της εκδηλώνεται μόνο στην αγορά, με πλάγιο τρόπο, μόνο αφού ξοδευτεί η εργασία και αφού το εμπόρευμα παραχθεί και πάει στην αγορά. Η πραγματοποίηση (ή πούληση) του εμπορεύματος σημαίνει ακριβώς αναγνώριση του κοινωνικού χαρακτήρα της εργασίας. Αυτή ακριβώς δείχνει, αν η εργασία του δοσμένου παραγωγού αποτελεί αναγκαίο μόριο της συνολικής κοινωνικής εργασίας, αν το εμπόρευμα του έχει αξία και, αν ναι, τότε ποια ακριβώς.

Η αντίθεση ανάμεσα στην ατομική και κοινωνική εργασία αναπαράγεται αδιάκοπα, κάθε φορά.