Δημήτρη Γληνού: Η τριλογία του πολέμου, α’ μέρος – Η αστικοδημοκρατική ιδεολογία

Τα τρία στάδια της κεφαλαιοκρατικής οικονομίας

Το εμπορικό στάδιο

Ως τόσο ο αγώνας για την κατάχτηση του θείου χώρου της λεφτεριάς πολύ απέχει από το να βρίσκεται στο τέλος του. Απεναντίας τα εμπόδια, τα μεγαλύτερα, τα πιο δυσκολοκίνητα εμπόδια τόρα υψώνονται.

Η κεφαλαιοκρατική οικονομία, που έχει για φορέα της και δημιούργημά της την αστική τάξη και την αστική κοινωνία, στη μακρόχρονη διαδρομή της περνάει τρία στάδια, ανάλογα με τον τομέα όπου το κεφάλαιο παίζει κάθε φορά τον πιο σημαντικό ρόλο του. Στο πρώτο στάδιο, το εμπορικό, η τεχνική δεν έχει ακόμη ξετυλιχτεί σε βαθμό που να μετατρέψει τη βιοτεχνία σε βιομηχανία, την προάγει μόνο από οικοτεχνία και μικρή βιοτεχνία ως τη μορφή της συγκεντρωμένης χειροτεχνίας, της μανιφατούρας. Στην περίοδο αυτή, που κρατάει πολλούς αιώνες, από το δωδέκατο αιώνα που βρίσκονται οι πρώτες απαρχές στην Ιταλία (Βενετία, Γένοβα, Φλωρεντία κλπ.) ως το τέλος του δέκατου όγδοου, προεξάρχει το εμπόριο και η ναυτιλία, ο εμποροναυτικός καπιταλισμός, που δυνάμωσε πολύ με την ανακάλυψη του νέου δρόμου για τις Ιντίες και με την ανακάλυψη της Αμερικής και το πρώτο στάδιο του αποικισμού σε τούτες τις νέες χώρες. Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ολλανδία, Ανσεατικές πολιτείες, Αγγλία και τα μεγάλα εμπορικά κέντρα της ηπειρωτικής Ευρώπης, είταν οι εστίες αυτής της ανάπτυξης.

Στο στάδιο ετούτο αντιστοιχεί η διαμόρφωση, το μεγάλωμα και δυνάμωμα της αστικής τάξης, η συνειδητοποίησή της, οι επαναστατικοί της αγώνες, τα μεγάλα πνεματικά κινήματα, που δημιούργησε με την αντίθεσή της προς τη μεσαιωνική πνεματική παράδοση και την απόλυτη κυριαρχία της θρησκευτικής ιδεολογίας, η Αναγέννηση, η θρησκευτική μεταρρύθμιση, ο φιλοσοφικός ορθολογισμός, ο επιστημονικός εμπειρισμός, η αναγέννηση των κλασικών σπουδών, η καλλιτεχνική αναγέννηση, το ανθρωπιστικό ιδανικό της παιδείας, η επικράτηση των εθνικών γλωσσών απέναντι της λατινικής. Τα επαναστατικά τούτα πνεματικά κινήματα στο πολιτικοκοινωνικό επίπεδο είχανε για αντίστοιχό τους τη διαμόρφωση του εθνικού κράτους και των εθνοτήτων, τη διεκδίκηση και την κατάχτηση των ατομικών δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, τις λεγόμενες αστικές ελεφτερίες, την περιφρούρηση της ζωής και της λεφτεριάς του πολίτη, τη λεφτεριά της συνείδησης, τη λεφτεριά του λόγου, του συνεταιρισμού κάθε μορφής και τέλος την αστική δημοκρατία είτε με τη μορφή της συνταγματικής βασιλείας του εγγλέζικου τύπου, που εκφράζει το συμβιβασμό της αστικής τάξης με τη φεουδαρχία, είτε με τη μορφή της δημοκρατίας του αμερικάνικου ή του γαλλικού τύπου.

Ο οικονομικός, ο πολιτικός και ο ηθικός ατομικισμός είνε το βαθύτερο συστατικό γνώρισμα της αστικής κοινωνίας και όλα τούτα τα οικονομικά, πολιτικά και πνεματικά κινήματα, που επήγασαν από την ανάπτυξη της αστικής τάξης και τους αγώνες της απέναντι στη φεουδαρχία, περιλαβαίνονται μέσα στη συνθετική έννοια της αστικο-δημοκρατικής επανάστασης.

Η πρώτη λοιπόν περίοδο της καπιταλιστικής οικονομίας δημιούργησε την αστικοδημοκρατική επανάσταση, που η διαδρομή της και η επιβολή της βάσταξε για αιώνες και εξακολουθεί ως σήμερα την πορεία της στις καθυστερημένες χώρες, που περνούν από το φεουδαρχικό καθεστώς στο καθεστώς της καπιταλιστικής οικονομίας. Η Τουρκία του Κεμάλ Ατατούρκ και η Κίνα του Κουομιντάγκ και του σημερινού αρχηγού της Τσαγκ Κάι Σεκ, μας δίνουνε τον τύπο της διαδρομής αυτής μέσα στις σημερινές συνθήκες.

Το βιομηχανικό στάδιο της καπιταλιστικής οικονομίας

Η δεύτερη περίοδο της καπιταλιστικής οικονομίας είνε η βιομηχανική. Σ’ αυτήν η εξέλιξη της τεχνικής μετατρέπει τη βιοτεχνία και τη μανιφατούρα σε συγκεντρωμένη μεγάλη και μεσαία βιομηχανία. Η παραγωγή μεγαλώνει καταπληχτικά, το κεφάλαιο δρα προπάντων στη βιομηχανία, μα και το εμπόριο και τα συγκοινωνιακά μέσα, βαπόρια και σιδηρόδρομοι, μεγαλώνουν σε αφάνταστο για κάθε άλλη εποχή βαθμό.

Η περίοδο αυτή, που βαστάει από τα τέλη του δέκατου όγδοου ως τα τέλη του δέκατου έννατου αιώνα, είνε η περίοδο που στερεώνεται η καπιταλιστική οικονομία και η αστική κυριαρχία, δημιουργείται η μεγάλη μπουρζουαζία και ο φιλελευθερισμός, που εκφράζει και τις οικονομικές και τις πολιτικοκοινωνικές αρχές της κυριαρχίας αυτής, απλώνεται σ’ όλες τις χώρες που εκβιομηχανίζονται.

Συνάμα στην περίοδο αυτή η αναζήτηση ολοένα νέων αγορών για τις πρώτες ύλες και η αναζήτηση νέων αγορών για την κατανάλωση των προϊόντων της βιομηχανικής παραγωγής, δημιουργεί τα πρώτα μεγάλα ιμπέρια, της Αγγλίας, της Αμερικής (οικονομικό ιμπέριουμ) και της Γαλλίας και μετατρέπει όλες τις χώρες, που βρίσκονται ακόμη σε καθυστερημένα στάδια οικονομίας σε χώρες αποικιακές ή μισοαποικιακές, που είνε κάτω από την άμεση ή έμμεση οικονομική και πολιτική εξάρτηση από τις μεγάλες βιομηχανικές χώρες. Η ανατολική Ευρώπη, η Ασία ολάκερη, η Αφρική, η Αυστραλία, η νότια Αμερική, βρίσκουνται στην περίοδο αυτή κάτω από την άμεση ή έμμεση εξάρτηση από την Αγγλία, την Αμερική και τη Γαλλία.

Η πορεία όμως της μετατροπής της φεουδαρχικής σε αστική οικονομία έχει ακόμα για αποτέλεσμα τη συνειδητοποίηση των υποδουλωμένων εθνοτήτων. Η ανάπτυξη του εθνικισμού και των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων και της εθνικής συγκέντρωσης βαίνει παράλληλα με τη μετατροπή ετούτη της οικονομίας σε όσες χώρες συντρέχουν οι κατάλληλοι όροι. Εθνικισμός και φιλελευθερισμός είνε λοιπόν οι δυο κύριες μορφές της αστικής ιδεολογίας στην περίοδο αυτή.