Από το πρώτο του κιόλας πρόγραμμά το 1918 ως Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (ΣΕΚΕ), το ΚΚΕ, ανέλαβε το καθήκον της πάλης για την ισοτιμία της γυναίκας, με θέσεις όπως:
«Πλήρης αστική, πολιτική, οικονομική και κοινωνική εξίσωση των γυναικών προς τους άντρες. Κατάργησις όλων των νόμων που περιορίζουν τα δικαιώματα της γυναικός και του νόθου παιδιού (Σημείο 12).
Ιδρυση χωριστών φυλακών για ανηλίκους και γυναίκες και για τα πολιτικά αδικήματα.
Η με το νόμο απαγόρευση της νυχτερινής εργασίας για παιδιά και γυναίκες.
Τη με νόμο υποχρέωση των δήμων και κοινοτήτων να συντηρούν γυναικολογικά μαιευτήρια για τις γυναίκες των εργατών, με πλήρεις αποδοχές για 8 βδομάδες πριν και 8 βδομάδες μετά τον τοκετό» (Σημείο 14).
Το συνέδριο επίσης ζήτησε να παραχωρηθεί στις γυναίκες το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι καθώς και η κατοχύρωση του πολιτικού γάμου.
Τα πρώτα πρακτικά καθήκοντα, που επεξεργάστηκε στο Δεύτερο Συνέδριό του το 1920, ήταν η δημιουργία εντός των τμημάτων του Κόμματος ομίλων σοσιαλιστριών γυναικών για την ευκολία προπαγάνδισης του Κόμματος, παίρνοντας υπόψη τις τότε συνθήκες και απαιτήσεις, το κλίμα της εποχής. Εκείνη την περίοδο ιδρύονται οι πρώτοι γυναικείοι σύλλογοι και σωματεία. Εκδίδεται το περιοδικό «Ο Αγώνας της Γυναίκας» από το Σύνδεσμο για τα Δικαιώματα της Γυναίκας.
Στο 4ο Συνέδριο του Κόμματος το 1928 αποφασίζεται η έκδοση γυναικείου διαφωτιστικού οργάνου και στα μέσα του 1929 κυκλοφορεί η εφημερίδα «Εργάτρια» από το γυναικείο γραφείο της Αθήνας που αποτελούνταν από μέλη του Κόμματος και της νεολαίας.
Από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής του το ΚΚΕ μερίμνησε για την οργάνωση και ανάδειξη κομμουνιστριών γυναικών στις οργανώσεις του Κόμματος και του συνδικαλιστικού κινήματος. Ιδρυσε βοηθητικές επιτροπές σε όλη τη δομή του Κόμματος.
Η Απόφαση της Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής το 1930 δίνει ανάγλυφα το πολιτικό στίγμα για την ανάγκη της ιδιαίτερης δουλειάς στις εργάτριες, με στόχο να αναδειχθούν στην οργάνωση και διεξαγωγή της ταξικής πάλης. Η απόφαση αυτή διατηρεί και σήμερα την επικαιρότητά της: «Οι εργάτριες επιβάλλεται να συμμετάσχουν στην αυτοάμυνα και την περιφρούρηση της απεργίας ενάντια στους απεργοσπάστες» […] «… εκλογή γυναικείων επιτροπών αγώνα στους τόπους δουλειάς που ασχολούνται κατά πλειοψηφία εργάτριες και ο συντονισμός της δράσης τους από την κεντρική επιτροπή αγώνα όλων των σωματείων».
Η συμμετοχή την εποχή εκείνη στο Κόμμα και στο κίνημα απαιτούσε μεγάλες θυσίες έως την υπέρτατη, την προσφορά της ζωής. Μερικά από τα χιλιάδες παραδείγματα ηρώων και ηρωίδων των ταξικών αγώνων του λαού μας είναι και η καπνεργάτρια της Καβάλας Μαρία Χουσιάδου, που δολοφονήθηκε στο οδόφραγμα το 1924 και η Βασιλική Γεωργαντζέλη που, παίρνοντας μέρος το 1927 στην απεργία των εργατών του «Παπαστράτου», όπου δούλευε, την σκότωσαν γιατί συμμετείχε στην ομάδα των εργατών που φρουρούσε την απεργία και τη συγκέντρωση. Δίπλα στις καπνεργάτριες – ηρωικούς αγώνες έδωσαν και οι κλωστοϋφαντουργίνες και οι αγρότισσες με τη συμμετοχή τους στα συλλαλητήρια και στις πορείες πείνας της αγροτιάς.
Διαμαρτυρία γυναικών κλωστουφαντουργών στο Μεσοπόλεμο
Αυτά τα χρόνια στάλθηκαν στις φυλακές «Αβέρωφ» οι πρώτες κομμουνίστριες με το Ιδιώνυμο, τον αντικομμουνιστικό νόμο του Ελ. Βενιζέλου το 1929. Στη συνέχεια, στάλθηκαν μαζικά οι αγωνίστριες στις φυλακές και στα ξερονήσια. Στάθηκαν με το κεφάλι ψηλά μπροστά στα εκτελεστικά αποσπάσματα.
Και στην επόμενη δεκαετία το ΚΚΕ επέμεινε για τη δραστήρια συμμετοχή των γυναικών στον αντιφασιστικό και αργότερα στον αντιδικτατορικό αγώνα.
Η σοβαρή και ενωμένη αντίδραση που πρόβαλαν οι Ελληνίδες ενάντια στη φασιστική δικτατορία τόσο πριν εγκαθιδρυθεί όσο και μετά την εγκαθίδρυσή της το 1936, οφείλεται στη δράση του ΚΚΕ ανάμεσα στις γυναίκες της χώρας μας.
Η Ηλέκτρα Αποστόλου είναι ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα εκείνης της περιόδου. Παράδειγμα κομμουνιστικής δράσης και στάσης ζωής, ηρωισμού, αντοχής στις δυσκολίες της ταξικής πάλης ακόμα και στα πιο φριχτά βασανιστήρια.
Ταυτόχρονα είναι παράδειγμα μητρικής στοργής, αγάπης και ευαισθησίας όχι μόνο για τη μονάκριβη κόρη της, αλλά και για τις βασανισμένες εργάτριες των εργοστασίων που καθοδηγούσε.
Η Ηλέκτρα εντάχθηκε στην Κομμουνιστική Νεολαία, στην ΟΚΝΕ, το 1926, τότε που ήταν λίγες οι γυναίκες στο κίνημα, όπως η Χρύσα Χατζηβασιλείου, η Αύρα Παρτσαλίδου και άλλες ηγετικές φυσιογνωμίες. Γρήγορα αναδείχτηκε η Ηλέκτρα σε στέλεχος του κινήματος της νεολαίας και αργότερα του ΚΚΕ.
Πρωτοστάτησε στην ειδική δουλειά στις γυναίκες και συμμετείχε ως επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας στο Αντιφασιστικό και Αντιπολεμικό Συνέδριο των Γυναικών στο Παρίσι το 1935.
Πρώτη φορά φυλακίστηκε στη δικτατορία του Μεταξά. Τη δεύτερη φορά (1939) γέννησε κρατούμενη και λίγων ημερών λεχώνα με το κορίτσι της μεταφέρθηκε στην εξορία στην Ανάφη απ’ όπου απέδρασε το 1942.
Τον Ιούλη του 1944 συνελήφθη και πάλι και βασανίστηκε άγρια μέχρι θανάτου.
Ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ) όρισε παράσημο «Ηλέκτρας» ως την πιο έξοχη τιμητική διάκριση γυναικείου ηρωισμού και αυτοθυσίας.
Τα λόγια της από τις φυλακές Αβέρωφ έχουν διαχρονική αξία:
«Το να παλεύεις με τις δυσκολίες και να νικάς τον εχθρό είναι μεγάλο χάρισμα του κομμουνιστή».
Η μάνα στο ποίημα «Επιτάφιος» του Γιάννη Ρίτσου είναι μια αντιπροσωπευτική γυναίκα του λαού, η μάνα του εργάτη, που οδυρόμενη πάνω στο σκοτωμένο γιο της παίρνει το δικό της δρόμο. Το δρόμο της ταξικής πάλης που ο γιος της της έδειξε όχι μόνο με την τελική πράξη του δράματος, αλλά και με τη θέρμη και τη σιγουριά, για την τελική έκβαση, του λόγου του και της στάσης του προηγούμενα, γνωρίζοντας ότι δεν ήταν πεισμένη και ότι απλά έδειχνε κατανόηση. Η μάνα του εργάτη του Μάη του ’36 μπορεί να είναι ή να γίνει σήμερα η μάνα, η γυναίκα, η αδελφή του.
…
«Γιε μου, δεν ξέρω αν πρέπει μου να σκύβω να σπαράζω,
για πρέπει μου όρθια να σταθώ, να σε χιλιοδοξάζω.
…
Κι’ ως τόθελες (ως τόλεγες τα βράδυα με το λύχνο)
ασκώνω το σκεβρό κορμί και τη γροθιά μου δείχνω.
…
Γιε μου, στ’ αδέλφια σου τραβώ και σμίγω την οργή μου,
σου πήρα το ντουφέκι σου, κοιμήσου, εσύ, πουλί μου.»
Τα χρόνια ’40 – ’44 και τις μέρες του ηρωικού Δεκέμβρη του ’44 οι γυναίκες συμμετέχουν ενεργά στην εθνικοαπελευθερωτική πάλη, πολλές από τη θέση της μαχήτριας του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Με τη μαχητικότητα και την αυτοθυσία τους κλονίζουν τις προκαταλήψεις και τις καθυστερημένες νοοτροπίες, κατακτώντας το θαυμασμό και την εκτίμηση.
Οι γυναίκες ψηφίζουν για πρώτη φορά στις εκλογές στην Ελεύθερη Ελλάδα (1944)
Το ΚΚΕ ανέδειξε τον τύπο της γυναίκας αγωνίστριας που είναι ταυτόχρονα και μάνα, σύζυγος, κόρη, αδελφή. Απέδειξε έμπρακτα ότι η συνειδητοποιημένη γυναίκα αποκτά όλες τις δυνατότητες και τις προϋποθέσεις ισότιμα να τραβάει με τον αγωνιστή άντρα μπροστά.
Η Ρούλα Κουκούλου, άλλη μία από τις ηγετικές φυσιογνωμίες του Κόμματος και του γυναικείου κινήματος, έγραφε σχετικά στο βιογραφικό της:
«[…] στο Κόμμα έμαθα το πραγματικό νόημα της ζωής. Με έκανε και μένα άξια να σταθώ στην πρωτοπορία της εποχής μας, μου έδωσε ιδανικά, γνώσεις και σκοπό, με οδήγησε στον αγώνα. Γνώρισα τη δύναμη του λαού και πείστηκα πως καμιά επίθεση και καμιά ήττα όσο μεγάλη και αν είναι, όπως τώρα η ανατροπή του σοσιαλισμού, δεν είναι παντοτινή. Προσωρινά δυσκολεύει και εμποδίζει, μα δεν μπορεί να σταματήσει την κοινωνική πορεία του κόσμου προς το σοσιαλισμό…».
Στην Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του Κόμματος το 1942 μπήκε ως καθήκον να συγκεντρωθούν οι πλατιές μάζες των εργαζόμενων γυναικών της πόλης και της υπαίθρου μέσα στις πολύμορφες γυναικείες οργανώσεις και στις δυνάμεις του ΕΑΜ.
Το Εθνικό Συμβούλιο της «Πανελλαδικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης» (ΠΕΕΑ) στην πρώτη σύνοδό της το 1944 στην κατοχή, θεσμοθέτησε την ισοτιμία της γυναίκας.
Οι γυναίκες απέκτησαν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Αναδείχτηκαν στις 30/4/1944 πέντε ως αντιπρόσωποι στο Εθνικό Συμβούλιο. Εκλέχτηκαν στα όργανα της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης. Συμπεριελήφθησαν στη σύνθεση των δικαστηρίων, απόλυτα ισότιμες με τον άνδρα, ως δικαστές.
Κατοχυρώθηκε το δικαίωμα των γυναικών στην εργασία, η ίση αμοιβή για ίση δουλειά και η προστασία της μητρότητας.
Τον Οκτώβρη του 1945 στο 7οΣυνέδριο του Κόμματος εκτιμάται ότι η δουλειά στις γυναίκες έχει καθυστερήσει. Για το ξεπέρασμα αυτού του προβλήματος αποφασίζονται μια σειρά ιδεολογικών και οργανωτικών μέτρων. Ενα από τα μέτρα ήταν η ίδρυση για πρώτη φορά γυναικείας επιτροπής στην ΚΕ και στα παρακάτω όργανα μέχρι τις Αχτιδικές Επιτροπές.
Το 1946 ιδρύθηκε η Πανελλαδική Ομοσπονδία Γυναικών (ΠΟΓ) από 35 γυναικείους συλλόγους και οργανώσεις. Οι σκοποί της οργάνωσης ήταν: α) Η προστασία της μητέρας και του παιδιού, β) η πολιτική, κοινωνική και οικονομική ισοτιμία των γυναικών και γ) η άμυνα κατά του φασισμού και εμπέδωση της ειρήνης.
Α Συνέδριο Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Γυναικών (Μάης 1946)
Το 1ο Πανελλαδικό Συνέδριο της ΠΟΓ (Μάης 1946) εξέδωσε ψήφισμα που παραδόθηκε στη Βουλή και διακήρυσσε την ανάγκη αναγνώρισης ίσων πολιτικών δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών: «Να δοθούν και στην Ελληνίδα πολιτικά δικαιώματα ίσια με τον άντρα για να εκλέγει και να εκλέγεται στις δημοτικές και στις βουλευτικές εκλογές».
Το 1946 δημοσιεύθηκε το βιβλίο «Το ΚΚΕ και το γυναικείο ζήτημα» γραμμένο από την Χρύσα Χατζηβασιλείου, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ από το 1942 και υπεύθυνη της Γυναικείας Επιτροπής της ΚΕ του Κόμματος.
Στη συνέχεια, στην περίοδο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) 1946-1949, γυναίκες σε μαζική κλίμακα συμμετέχουν ένοπλες και αποκτούν διευρυμένο και ουσιαστικότερο ρόλο. Η συμμετοχή των γυναικών στα στρατιωτικά τμήματα ανέβαζε την άμιλλα και τη μαχητικότητα των ανταρτών, ενώ έριχνε το ηθικό του αντίπαλου. Το 1948 καθιερώθηκε ο θεσμός των πολιτικών επιτρόπων του ΔΣΕ. Παράλληλα, δίπλα στον πολιτικό επίτροπο, καθιερώνεται ο θεσμός των υπεύθυνων γυναικών σε όλη τη διοικητική ιεραρχία του ΔΣΕ από το γενικό αρχηγείο μέχρι την ομάδα. Οι υπεύθυνες ήταν μέλη της διοίκησης των τμημάτων. Επαιρναν μέρος στην επεξεργασία στρατιωτικών σχεδιασμών, προετοίμαζαν ιδεολογικά – πολιτικά και ψυχολογικά τις μαχήτριες για την εκπλήρωση της αποστολής τους. Η πρωτοπόρα δράση του ΔΣΕ χτύπησε αποφασιστικά και έμπρακτα αντιδραστικές αντιλήψεις και προκαταλήψεις, υποχρέωσε και τους ίδιους τους μαχητές σε όλη την ιεραρχία να αναγνωρίσουν την αξία τους. Ο ηρωισμός και το θάρρος των μαχητριών του ΔΣΕ είναι ανεξίτηλα γραμμένα στην ιστορική μνήμη.
Τον ίδιο χρόνο (1948) ιδρύθηκε η Πανελλαδική Δημοκρατική Ενωση Γυναικών (ΠΔΕΓ) από τις μαχήτριες του ΔΣΕ, του Αγροτικού Κόμματος Ελλάδας (ΑΚΕ), του Αντιφασιστικού Μετώπου Γυναικών Σλαβομακεδόνων και τη Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας. Η ΠΔΕΓ είχε σκοπό: Να συντονίσει και να εντείνει την πάλη των γυναικών για τη λευτεριά, την ειρήνη, τη λαϊκή δημοκρατία. Να παλέψει για την εξασφάλιση της γυναικείας ισοτιμίας και τα δικαιώματα της μάνας και του παιδιού. Να προσχωρήσει στην Παγκόσμια Δημοκρατική Ομοσπονδία Γυναικών (ΠΔΟΓ) που ιδρύθηκε το 1945 για να συντονίσει την πάλη των γυναικών στην Ελλάδα μ’ αυτήν των γυναικών όλου του κόσμου, ενάντια στον πόλεμο, για την ειρήνη και τη δημοκρατία.
Γυναίκες μαχήτριες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας
Η πρώτη Πανελλαδική Συνδιάσκεψη της ΠΔΕΓ πραγματοποιήθηκε το Μάρτη του 1949. Σε ένα πολεμικό αμπρί στο Βίτσι χώρεσαν πάνω από 400 άτομα. Οι μαχήτριες του ΔΣΕ και οι αντιπροσωπείες από τις λαϊκές Δημοκρατίες και η αντιπροσωπεία της ΠΔΟΓ συζήτησαν και αποφάσισαν τα καθήκοντα των γυναικών ενόψει της τελικής φάσης του πολέμου.
Η ΠΔΕΓ μετά την ήττα του ΔΣΕ συνέχισε τη δράση της ανάμεσα στις γυναίκες που πέρασαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες και τη Σοβιετική Ενωση. Βοήθησε με τη δράση της στην οργάνωση της ζωής των γυναικών και στην απόδοσή τους στη δουλειά, στο να αναπτύξουν αγωνιστικό πνεύμα και δεσμούς με την Ελλάδα, στην πολιτική ανάπτυξης και μόρφωσης των γυναικών, στη δουλειά για τα παιδιά και τη μάνα.
Μετά την ήττα του ΔΣΕ, το πέρασμα των (23.028) αγωνιστών, των (14.956) αγωνιστριών και (17.529) παιδιών στις Λαϊκές Δημοκρατίες και την ΕΣΣΔ, και την υποχώρηση του κινήματος, το Κόμμα στις νέες συνθήκες συνέχισε την ιδιαίτερη δραστηριότητά του στις γυναίκες. Αυτό απαιτούσε η δουλειά για την προσαρμογή των γυναικών στις συνθήκες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, αλλά και σε προβλήματα που προέκυπταν μετά από την τρίχρονη δράση τους σε συνθήκες πολέμου. Στα μέσα του Οκτώβρη του 1950 πραγματοποιήθηκε η 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ, η οποία στο δεύτερο θέμα της ασχολήθηκε με την κατάσταση και τα προβλήματα των πολιτικών προσφύγων στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Στην Εισήγηση αναφέρεται:
«Στο χρόνο που μας πέρασε… Λύθηκαν τα βασικά προβλήματα των προσφύγων, όπως η εγκατάσταση και οργάνωση της ζωής τους, η τοποθέτηση στη δουλειά, ο επισιτισμός, η εξασφάλιση του ρουχισμού, η θεραπεία των τραυματιών και των αναπήρων κλπ. […] Στην παραγωγή οι μαχητές μας και οι μαχήτριες που πέρασαν από το πολεμικό μέτωπο στο ειρηνικό μέτωπο της δουλειάς εκπληρώνουν το σύνθημα του ΚΚΕ να γίνουν πρωτοπόροι στη δουλειά, να «καταχτήσουν τα κάστρα που λέγονται τέχνη – επιστήμη – μόρφωση», να αποκτήσουν την τεχνική τους ειδίκευση. […] Τα παιδιά μας ζούνε και τρέφονται καλά, μορφώνονται και παίρνουν επαγγελματική ειδίκευση…
[…] Τους πολιτικούς πρόσφυγες, άνδρες και γυναίκες, τους απασχολούν ορισμένα ζητήματα […]. Ζητήματα τραυματιών και αναπήρων […]. Ζητήματα αρρώστων […]. Ζητήματα γέρων και ανίκανων […]. δ) Για τις γριές μανάδες των αγωνιστών […]. Ζήτημα εγκύων και παιδιών […]. Να μάθουμε στις έγκυες (με ειδικές διαλέξεις, συμβουλές των γιατρών κλπ.) τι πρέπει να κάνουν στη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Να χτυπήσουμε μια κακή εκδήλωση που παρουσιάζεται σε μερικές έγκυες να φεύγουν στον τρίτο ή τέταρτο μήνα απ’ τη δουλειά. Αυτό είναι απαράδεχτο γιατί αποκόβει χωρίς λόγο τη γυναίκα από την παραγωγή, έχει επίδραση και στην ίδια την εγκυμοσύνη. Εκείνο που πρέπει να προσέχουμε είναι οι έγκυες γυναίκες που είναι στον τέταρτο μήνα και πάνω να μη χρησιμοποιούνται σε βαριές δουλειές. Για τα παιδιά πρέπει να γίνει τεράστια διαπαιδαγώγηση και διαφωτιστική δουλειά για να τα δώσουν όλοι οι γονείς τους στους παιδικούς σταθμούς…».
Γυναίκες στην εξορία
Το ΠΓ με ιδιαίτερη απόφασή του το 1952 «Για την κομματική δουλειά στις γυναίκες», εκτός των άλλων, έκανε αναφορά και στις γυναίκες πολιτικές πρόσφυγες στη Σοβιετική Ενωση και στις νεαρές Λαϊκές Δημοκρατίες με εκτιμήσεις για τη ζωή τους εκεί, αλλά και για την υποχώρηση της κομματικής δουλειάς στις γυναίκες σε σχέση με την περίοδο του ΔΣΕ. Οι γυναίκες πολιτικές πρόσφυγες αποδείχθηκαν άξιες μαχήτριες στη δύσκολη πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού, λόγω και των καταστροφών που προκάλεσε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Ταυτόχρονα, αξιοποίησαν τα πλεονεκτήματα που ο σοσιαλισμός τους εξασφάλιζε, ανέπτυξαν στενή επαφή με το γυναικείο κίνημα της χώρας μας, μετείχαν ενεργά σε κάθε προσπάθεια διεθνιστικής αλληλεγγύης.
Η Αύρα Παρτσαλίδου σε άρθρο της στην ΚΟΜΕΠ το 1953, κάνοντας εκτίμηση της πορείας της γυναικείας δουλειάς σύμφωνα με την απόφαση του ΠΓ του 1952, έδινε γλαφυρά την εξής εικόνα, αλλά και τα καθήκοντα για τις πολιτικές πρόσφυγες:
«…Μέσα στο 1952 αναδείχτηκαν σ’ όλες τις χώρες πολλές καινούργιες ουντάρνικες (πρωτοπόρες) και διακεκριμένες εργάτριες. Αναδείχτηκαν σταχανοφικές, μαστόρισσες και μπριγαδιέρισσες. Ανέβηκε το ποσοστό των γυναικών που ξεπερνάνε τη νόρμα τους. Ανέβηκε η ειδίκευσή τους και δυνάμωσε η πειθαρχία στη δουλειά. Υπογράφουν γυναίκες σοσιαλιστικά συμβόλαια, παίρνουν δραστήριο μέρος στη σοσιαλιστική άμιλλα και πασχίζουν φιλότιμα να συμβάλουν στην πραγματοποίηση των κρατικών πλάνων. Στο διάστημα του περασμένου χρόνου οι περισσότερες μωρομάνες, που μένανε έξω από την παραγωγή, απάντησαν στο κάλεσμα του κόμματος. Βγήκαν έξω από το σπίτι, όπου είχαν κλειστεί με το παιδί και το νοικοκυριό. Πήραν τη θέση τους στη σοσιαλιστική παραγωγή. Στην Κεντρική Επιτροπή Προσφύγων Ελλάδας (ΚΕΠΕ) π.χ. στο κλείσιμο του 1952 είχαν πιάσει δουλειά 196 μωρομάνες απ’ τις 318 που βρίσκονταν έξω απ’ την παραγωγή. Στην Τσεχοσλοβακία απ’ τις 177 είχαν πιάσει δουλειά 104.
[…] Αρχισαν πολλές γυναίκες να παίρνουν πιο δραστήριο μέρος στις συνελεύσεις και στα μαθήματα, να ετοιμάζουν μόνες τους εισηγήσεις κλπ. Αυξήθηκε το ποσοστό της συμμετοχής των γυναικών στις διάφορες κομματικές κλπ. σχολές. Πολλές αναλφάβητες μάθανε γράμματα. Πολλές γυναίκες καταβάλλουν φιλότιμες προσπάθειες για την αυτομόρφωσή τους. Αρχισαν να διαβάζουν διάφορα βιβλία. Μεγάλωσε πολύ το ενδιαφέρον των γυναικών για το περιοδικό Φωνή της Γυναίκας.
Παρ’ όλη τη σχετική πρόοδο που σημειώθηκε, εξακολουθεί ο τομέας αυτός να είναι το πιο αδύνατο σημείο της γυναικείας δουλειάς. Πρέπει να ανεβάσουμε την ποιότητα της μορφωτικής – διαπαιδαγωγικής μας δουλειάς, μες στις γυναίκες. Το μορφωτικό – πολιτικό επίπεδό τους παραμένει ακόμα πολύ χαμηλό…
[…] Πρέπει να βοηθήσουμε τις γυναίκες με διάφορους πρακτικούς τρόπους (καλή οργάνωση της ζωής τους, ανάπτυξη της αλληλεγγύης αναμεταξύ τους σχετικά με τη φροντίδα για το παιδί, τα ψώνια κλπ.) για να μπορούν να παίρνουν μέρος στα τεχνικά κουρς (σχολεία) και σ’ όλες τις εκδηλώσεις της ζωής του εργοστασίου. Πρέπει να τις βοηθήσουμε να μάθουν την ντόπια γλώσσα, μελετώντας κάθε φορά συγκεκριμένα ζητήματα…
[…] Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, αναδείχνουμε στελέχη κι ύστερα δεν τα βοηθάμε, τα αφήνουμε να χρεοκοπούν. Είτε τα παραφορτώνουμε με πολλές δουλειές και απογοητεύονται μπροστά στις δυσκολίες που συναντάνε.
[…] Πολλά στελέχη μας έχουν ένα και δυο παιδιά. Χρειάζεται να τα πάνε και να τα φέρουν απ’ το σταθμό, να τα περιποιηθούν κλπ. Εχουν κι ένα σωρό άλλες οικογενειακές υποχρεώσεις. Ο καθοδηγητής πρέπει να ξέρει όλες τις δυσκολίες που συναντάνε τα γυναικεία στελέχη του… Να τις βοηθάει στοργικά ν’ ανταποκριθούν στα καθήκοντά τους.
[…] Τα στελέχη μας χρειάζονται ιδιαίτερη βοήθεια κι ενθάρρυνση για να σπάσουν τη διστακτικότητα, για ν’ αποκτήσουν οντότητα και αυτοπεποίθηση. Για να μάθουν να υποστηρίζουν θαρραλέα τη γνώμη τους. Να κάνουν κριτική και να μη συμβιβάζονται με τα στραβά. […] Επίσης χρειάζεται ιδιαίτερη βοήθεια για να μάθουν να δέχονται την κριτική χωρίς μικροαστική ευαισθησία, να βλέπουν την ουσία της κριτικής που τους γίνεται και να διορθώνουν τις αδυναμίες τους για να τραβήξουν μπροστά.
[…] Πρέπει σήμερα ν’ αναδείξουμε στην κομματική και μαζική δουλειά πολλά καινούρια στελέχη μέσα απ’ τις πρωτοπόρες εργάτριες…
[…] Επίσης πρέπει να προσέξουμε ιδιαίτερα το ζήτημα της στρατολογίας καινούριων μελών στο Κόμμα».
Ταυτόχρονα, το Κόμμα ασχολήθηκε με την κατάσταση του κινήματος στην Ελλάδα και τις τραγικές συνθήκες που δημιούργησε το καθεστώς για το λαό. Ηταν ανείπωτες οι πιέσεις, οι εξευτελισμοί, κυρίως τα βασανιστήρια στα κρατητήρια, στις φυλακές, στα στρατόπεδα και στις εξορίες που υπέστησαν οι αγωνιστές και αγωνίστριες των λαϊκών αγώνων και εκείνης της περιόδου. Στην πλειοψηφία τους τα αντιμετώπισαν με θάρρος και αξιοπρέπεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η απάντηση που έδωσε η ογδοντάχρονη Κρητικιά ανταρτομάνα Μπλαζάκαινα στους βασανιστές της στο Μακρονήσι όταν της ζήτησαν να κάνει «δήλωση»: «Δεν δουλώνω …δεν απογράφω»!
Ανάμεσα στα καθήκοντα που έβαζε το Κόμμα εκείνη την περίοδο ήταν και η δημιουργία Πατριωτικής Γυναικείας Οργάνωσης, για να αγωνιστεί για το ψωμί, την ειρήνη, την προστασία του παιδιού, της μάνας, για τα δικαιώματα της γυναίκας, για την ανεξαρτησία της πατρίδας (Απόφαση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, 27 Γενάρη 1952).
Στον τομέα της κομματικής οικοδόμησης στην ίδια απόφαση καθορίζονταν τα καθήκοντα της ανάδειξης γυναικείων στελεχών, της αξιοποίησης γυναικών σε όλους τους τομείς της κομματικής και μαζικής δουλειάς και της υλοποίησης της κομματικής γραμμής και από τις ξεκομμένες κομμουνίστριες και λαϊκές αγωνίστριες.
Το «Σχέδιο Προγράμματος του Κόμματος» το 1953 διακήρυσσε τα δικαιώματα της γυναίκας στη «Νέα Λαϊκή Δημοκρατία»: «Η γυναίκα σ’ όλα είναι ίση με τον άντρα, έχει τα ίδια δικαιώματα μ’ αυτόν και πρέπει να πάρει τη θέση που της ανήκει στην κοινωνική ζωή με τη συμβολή της σ’ όλους τους τομείς της κοινωνικής, πολιτικής, οικονομικής και πνευματικής ζωής της λαϊκής δημοκρατίας, στην παραγωγή, στον κρατικό μηχανισμό, στα συνδικάτα, στις επιστήμες και στις καλές τέχνες, στην εκπαίδευση, στην καταπολέμηση της αγραμματοσύνης, στην προστασία, αγωγή και ανάπτυξη του παιδιού, σ’ όλες τις εκδηλώσεις της ζωής και πάλης του λαού».
Στην Προγραμματική Διακήρυξη του 1957 για τις γυναίκες τίθονταν ως στόχοι πάλης: «Ισο μεροκάματο για ίση δουλειά … Κοινωνική Ασφάλιση που θα περιλαμβάνει προστασία της μητρότητας και του παιδιού, ιατρική, φαρμακευτική, νοσοκομειακή σανατοριακή περίθαλψη, ασφάλιση από την ανεργία και τα γηρατειά. Απαγόρευση εργασίας εργατριών κάτω από 16 χρονών. Απαγόρευση νυκτερινής εργασίας των γυναικών. Εφαρμογή του νόμου για την υποχρεωτική και δωρεάν στοιχειώδη εκπαίδευση. Φτηνά δίδακτρα για λήψη μέτρων για να γίνει η μέση και ανώτερη παιδεία προσιτή στο λαό. Κατάργηση κάθε είδους κοινωνικής και νομικής ανισότητας των γυναικών».
Σ’ αυτές τις αντίξοες συνθήκες αναπτυσσόταν το κίνημα αργά αλλά σταθερά και με τη συμμετοχή των γυναικών. Ιδιαίτερα στους αγώνες που αναπτύχθηκαν στη 10ετία του 1960, οι εργάτριες (κλωστοϋφαντουργίνες, Γενάρης 1962, ραπτεργάτριες Θεσσαλονίκης, συνοδοί «Ολυμπιακής Αεροπορίας» κ.ά.), είχαν τη δική τους συμβολή, όπως και οι μαχητικές γυναικείες κινητοποιήσεις σε συμπαράσταση των απεργών (μηχανουργών λιπασμάτων, χαλυβουργών Ελευσίνας, λιμενεργατών κ.ά.).
Το 1963 ιδρύθηκε η Συντονιστική Επιτροπή Εργαζομένων Γυναικών (ΣΕΕΓ). Στις 25 Μάη 1964 ιδρύθηκε η Πανελλήνια Ενωση Γυναικών (ΠΕΓ). Στους σκοπούς της αναφέρονται η πλήρης οικονομική, πολιτική, νομική και κοινωνική ισοτιμία της γυναίκας, η αναγνώριση της μητρότητας ως κοινωνικού λειτουργήματος, η εξασφάλιση σύγχρονων όρων ζωής, εργασίας, μόρφωσης, ψυχαγωγίας της αγρότισσας, η απλούστευση της εργασίας του νοικοκυριού, η καταπολέμηση του αναλφαβητισμού και η πνευματική και πολιτιστική ανύψωση των γυναικών, η ανάπτυξη σχέσεων συνεργασίας και φιλίας με τις γυναίκες όλου του κόσμου. Η ΠΕΓ ήταν μέλος της «Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Δημοκρατικών Γυναικών» (ΠΔΟΓ). Είχε τη δική της συμβολή στην πάλη για την ανάπτυξη του γυναικείου κινήματος και το τράβηγμα των γυναικών στη μαζική και κοινωνική δραστηριότητα στις συγκεκριμένες συνθήκες, που όμως ανακόπηκε από την εγκαθίδρυση της στρατιωτικής δικτατορίας του 1967.
Παρά τις δυσμενείς συνθήκες της χούντας, η πάλη δε σταμάτησε, όπως και η ιδιαίτερη δουλειά στο κίνημα των γυναικών.
Τα Συμπεράσματα του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ (Οκτώβρης 1970), για τη δουλειά ανάμεσα στις γυναίκες, εκτιμούν θετικά τη συμβολή των γυναικών στην παράνομη κομματική δουλειά και τη μαζική αντιδικτατορική δράση στη χώρα μας, μετά τη 12η Πλατιά Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ (1968), καθώς και την υλική και ηθική συμπαράσταση προς τον αγωνιζόμενο λαό μας των Ελληνίδων που ζούσαν και εργάζονταν στις καπιταλιστικές και τις σοσιαλιστικές χώρες. Στα Συμπεράσματα καταγράφεται η δημιουργία της Συντονιστικής Επιτροπής Αντιδικτατορικής Κίνησης Εκπατρισμένων Ελληνίδων (ΣΕΑΚΕΕ), που ανέπτυξε ικανοποιητική δράση, όσον αφορά την προβολή και εκλαΐκευση του ελληνικού προβλήματος στις Διεθνείς Οργανώσεις και πρώτα απ’ όλα στην Παγκόσμια Ομοσπονδία Δημοκρατικών Γυναικών (ΠΔΟΓ).
Σε όλη τη μακρόχρονη πορεία του Κόμματος και του κινήματος αναδείχθηκε επίσης η ηρωική μορφή της γυναίκας μάνας, συζύγου, κόρης, αδελφής, γιαγιάς των λεγόμενων μετόπισθεν. Χιλιάδες γυναίκες μόνες τους βρέθηκαν να μεγαλώνουν παιδιά, να στηρίζουν την οικογένεια, καθώς οι δικοί τους άνθρωποι ήταν στη φυλακή ή την εξορία. Εζησαν τη φτώχεια, την πίεση των δυνάμεων καταστολής, την προσωπική τρομοκρατία, την ανεργία, αλλά και την αγωνία της εκτέλεσης της ποινής του θανάτου, των βασανιστηρίων των αγαπημένων τους προσώπων. Στάθηκαν και αυτές «παλικάρια», οργάνωναν κίνημα για την απόλυση των κρατουμένων και το σταμάτημα των βασανιστηρίων, έγιναν οι πηγές πληροφόρησης ακόμα και της παγκόσμιας κοινής γνώμης, ώστε να επιδράσει στη διαμόρφωση διεθνούς κινήματος αλληλεγγύης.
Στις 27 Μάρτη του 1961 ο Αθηναϊκός Σύλλογος Οικογενειών Πολιτικών Εξορισμένων Φυλακισμένων (ΑΣΟΠΕΦ) οργάνωσε συγκέντρωση για την αμνηστία στο θέατρο «Παπαϊωάννου» με ομιλητές τον πρώην Μητροπολίτη Κοζάνης Ιωακείμ, τον Κομνηνό Πυρομάγλου κ.ά. Στις 4 Απρίλη εκατοντάδες μάνες, σύζυγοι, αδελφές και παιδιά πολιτικών κρατουμένων, που συγκεντρώθηκαν έξω από το υπουργείο Δικαιοσύνης και απαίτησαν τη χορήγηση γενικής αμνηστίας, δέχτηκαν την επίθεση της αστυνομίας, με αποτέλεσμα να τραυματιστούν αρκετές γυναίκες. Την άλλη μέρα, οι κρατούμενοι στις φυλακές Αβέρωφ και στον Αϊ-Στράτη προχώρησαν σε 24ωρη αποχή συσσιτίου ως διαμαρτυρία για την κακοποίηση των συγκεντρωμένων έξω από το υπουργείο Δικαιοσύνης.
Ομοια συγκέντρωση, στον ίδιο χώρο, πραγματοποιήθηκε και λίγους μήνες αργότερα (21 Δεκέμβρη), συναντώντας την ίδια μεταχείριση από την πλευρά της αστυνομίας.
Σειρά διεθνών κινητοποιήσεων πραγματοποιήθηκε και στα χρόνια που ακολούθησαν. Με έδρα το Λονδίνο δημιουργήθηκε η «Ενωση για την Αμνηστία στην Ελλάδα», από την Μπέττυ Αμπατιέλου, την Μάριον Σαράφη και την Νταϊάνα Πυμ, με σκοπό να ευαισθητοποιήσει και να κινητοποιήσει τον εγγλέζικο λαό για την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων.
Διεθνείς κινητοποιήσεις πραγματοποιήθηκαν στο Παρίσι το Μάη του 1962 και το Μάρτη του 1963 με τη συμμετοχή εκατοντάδων προσωπικοτήτων διεθνούς κύρους. Σε συγκέντρωση που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο, στις 30 Οκτώβρη του 1962, ο Μπέρτραντ Ράσελ κατήγγειλε με μήνυμά του την ύπαρξη των περίπου 1.200 πολιτικών κρατουμένων.
Μετά την πολιτική αλλαγή του 1974 και την κατάκτηση από το Κόμμα της νομιμοποίησής του, αρχίζει νέα περίοδος στην ανάπτυξη του γυναικείου κινήματος. Σ’ όλη την Ελλάδα ιδρύονται σύλλογοι γυναικών με τη συμβολή των κομμουνιστριών. Το 1975 γίνεται Πανελλαδική Συνδιάσκεψη των Συλλόγων για τη συγκρότηση Ομοσπονδίας και το 1976 συνέρχεται το 1ο Συνέδριο της Ομοσπονδίας Γυναικών Ελλάδας (ΟΓΕ).
Αφίσα της ιδρυτικής συνέλευσης της ΟΓΕ
Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ το 1979 εκτιμά:
«…Η ΚΕ θεωρεί θετικά τα βήματα που σημειώνονται στην ανάπτυξη του γυναικείου κινήματος με τη δημιουργία νέων γυναικείων συλλόγων, με μέλη με διαφορετικούς ιδεολογικούς προσανατολισμούς. Η σημασία του γυναικείου κινήματος αποκτά σήμερα πρόσθετη βαρύτητα, καθώς οξύνονται τα προβλήματα των γυναικών και πλαταίνουν οι δυνατότητες μαζικής κινητοποίησης, ενάντια σε κάθε είδους διακρίσεις σε βάρος της γυναίκας και ιδεολογικής αντιμετώπισης των διαφόρων αντιλήψεων και πρακτικής που σημαίνουν υποτίμηση των γυναικών… Μέσα στα πλαίσια αυτά να αποκρουστούν οι αστικές και μικροαστικές θεωρίες του νεοφεμινισμού».
Ατόνησε η αυτοτελής ιδεολογική, πολιτική και οργανωτική δράση του Κόμματος για τα ζητήματα της γυναικείας ανισοτιμίας ως συστατικό του εκμεταλλευτικού συστήματος στη μεγάλη χρονική περίοδο που μεσολάβησε από την ήττα του ΔΣΕ έως τη νόμιμη δράση του λόγω δυσκολιών στη λειτουργία του και ιδιαίτερα μετά τη διάλυση των Κομματικών Οργανώσεων (1958) και με τη δράση του μέσα από την ΕΔΑ και αργότερα την εφτάχρονη δικτατορία.
Το ζήτημα αντιμετωπιζόταν με μια σχετική μονομέρεια κυρίως ως δράση στο μαζικό, ιδιαίτερα στο οργανωμένο γυναικείο κίνημα και όχι ως ειδική δουλειά που έπρεπε να κάνει το Κόμμα εξειδικεύοντας τη γενικότερη πολιτική του στις γυναίκες.
Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την αδύνατη δράση των ταξικών σωματείων για τα ιδιαίτερα προβλήματα των γυναικών, άφησε έδαφος ώστε στην περίοδο της μεταπολίτευσης να δυναμώσουν φεμινιστικές και νεοφεμινιστικές απόψεις.
Ο νεοφεμινισμός αμφισβητεί την ορθότητα της μαρξιστικής – λενινιστικής αντίληψης για την αφετηρία και τον τρόπο λύσης του γυναικείου ζητήματος.
Αρνείται τη σημασία που έχουν, για την κοινωνική ισότητα και την ισοτιμία της γυναίκας, η ριζική ανατροπή των καπιταλιστικών σχέσεων και η θεμελίωση και ανάπτυξη των σοσιαλιστικών. Το 15ο Συνέδριο του ΚΚΕ, που επεξεργάστηκε και ενέκρινε το Πρόγραμμα του Κόμματος, προσδιόρισε ως πολιτικό καθήκον τη συγκρότηση του Αντιιμπεριαλιστικού Αντιμονοπωλιακού Δημοκρατικού Μετώπου πάλης, ως έκφραση της κοινωνικοπολιτικής συμμαχίας όλων των δυνάμεων, που βρίσκονται σε αντίθεση με τα μονοπώλια και τον ιμπεριαλισμό. Το κίνημα των γυναικών έχει τη δική του θέση στη συγκρότηση του Μετώπου.
Στο Β’ Κεφάλαιο του Προγράμματος, με τίτλο «Η Ελλάδα στο σύστημα του ιμπεριαλισμού», περιγράφεται η χειροτέρευση των εργαζομένων με τη διαρκώς αυξανόμενη ανεργία «ιδιαίτερα, ανάμεσα στις νέες ηλικίες και τις γυναίκες». Επίσης, στο Κεφάλαιο με τίτλο «Βασικές προγραμματικές κατευθύνσεις και στόχοι πάλης», διατυπώνονται στόχοι πάλης για το κίνημα των γυναικών: «Η κατάργηση των υπερωριών και η λήψη μέτρων που αντιπαλεύουν και καταργούν τις διακρίσεις εις βάρος των γυναικών και των νέων. Ιση αμοιβή για ίση δουλειά ανδρών και γυναικών, νέων και αλλοδαπών εργαζομένων. Μέτρα για την ισοτιμία της γυναίκας στην οικογένεια, στην εργασία, για τη συμμετοχή της στην κοινωνική και πολιτική δράση, στον πολιτισμό».
Η Πολιτική Απόφαση του 15ου Συνεδρίου εκτιμά, προσδιορίζοντας και καθήκοντα για τη δουλειά στις γυναίκες:
«Οι εργαζόμενες γυναίκες πρέπει στο πρόσωπο του ΚΚΕ να δουν τον πιο συνεπή και πραγματικό υπερασπιστή του αγώνα για χειραφέτηση και ισοτιμία. Προπάντων, να δουν συγκεκριμένες ενέργειες και δραστηριότητες, ώστε ο αγώνας τους να γίνει υπόθεση όλων των εργαζομένων…. Αν τα στελέχη του Κόμματος δεν κατανοήσουν τη μεγάλη σημασία της ιδιαίτερης δουλειάς στις γυναίκες, για το πρόβλημα της διπλής εκμετάλλευσης και καταπίεσης, θα είναι αδύνατη και αναποτελεσματική η γενικότερη δράση του ΚΚΕ και η πορεία συγκρότησης του Αντιιμπεριαλιστικού Αντιμονοπωλιακού Δημοκρατικού Μετώπου».
Το ΚΚΕ με τη δράση του και σε συνθήκες παρανομίας ή ημιπαρανομίας ενέπνευσε εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες να πάρουν το δρόμο του αγώνα, ακόμα και με το όπλο στο χέρι, να πάρουν το δρόμο του δύσκολου καθημερινού αγώνα. Χιλιάδες γυναίκες μέλη και στελέχη του Κόμματος, λαϊκές αγωνίστριες δολοφονήθηκαν, εκτελέστηκαν ή πέθαναν από τις κακουχίες και τα βασανιστήρια στις φυλακές, στις εξορίες, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στα κελιά της Ασφάλειας. Τα ξερονήσια: Αϊ-Στράτης, Ανάφη, Κύθνος, Γαύδος, Κίμωλος, Φολέγανδρος, Λέρος, Τρίκερι, Μακρόνησος, Γιούρα, αλλά και οι φυλακές σε Αβέρωφ, Γεντί Κουλέ, Χίο, Αίγινα, Αλικαρνασσό, Ωρωπό έγιναν σύμβολα ανδρείας, αξιοπρέπειας, περηφάνιας, ακλόνητης πίστης στην υπόθεση του λαού και στα ιδεώδη του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού.
Μέσα στο ΚΚΕ διαμορφώθηκαν και αναδείχτηκαν μαζί με τους ήρωες και οι ηρωίδες: Η Ηλέκτρα Αποστόλου, η Ειρήνη Γκίνη, η Παναγιώτα Σταθοπούλου, η Μάρω Μάστρακα, η Ευαγγελία Κουσσάντζα, η Ισμήνη Σιδηροπούλου, η Ασπασία Δασκαλοπούλου, η Ισμήνη Δημητρίου, η Αθηνά Μπενέκου, η γιαγιά – Βαΐτσα, η Κούλα Ελευθεριάδου, η Ελευθερία Ιωαννίδου, οι αδελφές Αθανασία και Λυδία Καλαϊτζίδου, η Κατίνα Παπαδιαμαντοπούλου, η Μαρία Ρέππα, η Γεωργία Πολυγένους και άλλες επώνυμες και πάρα πολλές ανώνυμες. Στις γραμμές του Κόμματος και δίπλα του αναδείχθηκαν ταλαντούχες γυναίκες επιστήμονες, ποιήτριες, δασκάλες, ζωγράφοι, χαράκτριες που με την ευαισθησία τους έδωσαν καλλιτεχνική και πνευματική μορφή στους γυναικείους αγώνες, όπως: Οι συγγραφείς Γαλάτεια Καζαντζάκη, Ελλη Αλεξίου, η Ρίτα Μπούμη – Παππά και η Μέλπω Αξιώτη, η μεγάλη παιδαγωγός και συγγραφέας Ρόζα Ιμβριώτη, η ποιήτρια του ύμνου του ΕΛΑΣ Σοφία Μαυροειδή – Παπαδάκη, η παιδαγωγός, λαογράφος και ποιήτρια Μαρία Λιουδάκη, η καθηγήτρια Φυσικομαθητικών Ισμήνη Σιδηροπούλου, η ζωγράφος Κατερίνα Χαριάτη – Σισμάνη, οι χαράκτριες Ζιζή Μακρή, Βάσω Κατράκη, Λουκία Μαγγιώρου, η ηθοποιός Αλέκα Παΐζη και τόσες άλλες επώνυμες και ανώνυμες.
Το ΚΚΕ σε όλη την πορεία της διαδρομής του έδωσε ιδεολογική και πολιτική μάχη με τις αστικές, ρεφορμιστικές, οπορτουνιστικές αντιλήψεις που αντιμετώπιζαν το γυναικείο ζήτημα ως πρόβλημα αντιπαράθεσης των δύο φύλων. Αντιμετώπισε μαχητικά τις αναχρονιστικές, σκοταδιστικές αντιλήψεις ότι η ισοτιμία της γυναίκας την καθιστά ανίκανη έως και επικίνδυνη στην οικογένεια. Αντιλήψεις που αναπαράγονται και σήμερα με τη μία ή την άλλη μορφή, προκειμένου το καπιταλιστικό σύστημα και οι δυνάμεις που το υπηρετούν να δικαιολογήσουν μέτρα σε βάρος των εργατοϋπαλλήλων γυναικών, αλλά και των αυτοαπασχολούμενων.
Στη δεκαετία του ’90, την εποχή της αντεπανάστασης, της ανατροπής της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και της παλινόρθωσης του καπιταλισμού, της γενικευμένης επίθεσης του κεφαλαίου στα εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων, νέες αστικές και οπορτουνιστικές θεωρίες έρχονται στο προσκήνιο, προσφέροντας θεωρητικό υπόβαθρο στις πολιτικές επιλογές της αστικής τάξης. Τέτοια ιδεολογήματα είναι: Η διάκριση μεταξύ «βιολογικού και κοινωνικού φύλου», ότι δήθεν το φύλο δεν ορίζεται από τα βιολογικά χαρακτηριστικά του, αλλά απ’ αυτά που η δοσμένη κοινωνία με τις αντίστοιχες σχέσεις της του προσδίδει, ανάλογα με το αν γεννήθηκε ένας άνθρωπος άνδρας ή γυναίκα. Μέσω αυτής της θεωρίας καταργούνται οι ταξικές αντιθέσεις, η ταξική ρίζα του γυναικείου ζητήματος και ανάγεται η ανισοτιμία της γυναίκας στην αντίθεση του δίπολου άνδρας – γυναίκα. Οι θεωρητικές αυτές απόψεις διαδίδονται μέσω Γυναικείων Σπουδών στα μεγάλα πανεπιστήμια όλου του κόσμου, που έχουν μετονομασθεί σε Σπουδές Φύλου και διεξάγουν έρευνες που συνεχώς εξελίσσονται, δηλητηριάζοντας τα μυαλά της νεολαίας και κυρίως των κοριτσιών με όλη την αντιδραστική αστική σκέψη.
Η ιδεολογία του ΚΚΕ, η πολιτική και η πείρα του δείχνουν ότι η μαχητική αντιμετώπιση της κυρίαρχης ιδεολογίας πρέπει να ενώνονται αρμονικά με τη συσπείρωση και την πάλη γύρω από αιτήματα και διεκδικήσεις που βελτιώνουν τη θέση των γυναικών, γενικότερα των εργαζομένων, που ανεβάζουν την πείρα τους για να δώσουν συνέχεια έως την τελική νίκη, τη νίκη της εργατικής εξουσίας, τη νίκη του σοσιαλισμού.
Η πείρα δείχνει ότι δεν αρκεί ο αγώνας για τα οξυμένα λαϊκά προβλήματα, για τα ιδιαίτερα προβλήματα των γυναικών δίχως τη γενικότερη ιδεολογική, πολιτιστική αντεπίθεση του Κόμματος για την κατανόηση της ταξικής φύσης του γυναικείου ζητήματος, για την κατανόηση της ισοτιμίας των δύο φύλων, της κοινής τους πάλης ενάντια στην πολιτική των μονοπωλίων, στο ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα.
Η στήριξη του ΚΚΕ στους αγώνες γυναικείων οργανώσεων που, από ριζοσπαστικές θέσεις συνέβαλαν στην προβολή του γυναικείου ζητήματος είναι η απόδειξη για τη μεγάλη σημασία της ευαισθητοποίησης ανδρών και γυναικών στο ζήτημα της ισοτιμίας της γυναίκας, για τη μεγάλη σημασία της δράσης των ίδιων των γυναικών, της ανάδειξής τους σε υπεύθυνες θέσεις.
Η φετινή 8 του Μάρτη απαιτεί να έλθουν στην επιφάνεια τα χρόνια προβλήματα των γυναικών και η στρατηγική του κεφαλαίου που ήδη έχει πάρει την εκδίκησή του για τις κατακτήσεις που απέσπασαν οι γυναίκες, για τις παραχωρήσεις που έκανε.
Η σύγχρονη πολιτική του κεφαλαίου, με πρόσχημα την οικονομική καπιταλιστική κρίση, εντείνει την επίθεση στα εργασιακά, ασφαλιστικά και κοινωνικά δικαιώματα της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων, με μεγαλύτερα θύματα τις γυναίκες και τη νεολαία.
Αυξάνεται η ανεργία, οι απολύσεις, η εναλλακτική απασχόληση, με μεγάλα διαστήματα ανεργίας και μερικής, ελαστικής απασχόλησης. Τη μαύρη εργασία τη νομιμοποιούν πέρα από το νόμο που πρόσφατα επεξεργάσθηκε το ΠΑΣΟΚ και με τη μορφή του λεγόμενου κοινωνικού εθελοντισμού.
Αυξάνουν τα ηλικιακά όρια συνταξιοδότησης των εργαζόμενων γυναικών στο Δημόσιο Τομέα στα 65 χρόνια. Αυξάνονται τα όρια ακόμα και για μητέρες με ανήλικα ή ανάπηρα παιδιά, αφού η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ουσιαστικά διατηρεί τους αντιασφαλιστικούς νόμους της προηγούμενης κυβέρνησης της ΝΔ.
Με το πάγωμα των μισθών και ταυτόχρονα την αύξηση της φορολογίας στα φυσικά πρόσωπα και στα είδη πλατιάς λαϊκής κατανάλωσης, με την ακρίβεια στα είδη αυτά, στα τιμολόγια των πρώην ΔΕΚΟ, αλλά και στους τομείς της Υγείας, Παιδείας, Πρόνοιας, Αθλητισμού, Πολιτισμού και Ψυχαγωγίας χειροτερεύει συνολικά το επίπεδο ζωής του εργαζόμενου λαού και ιδιαίτερα των γυναικών που, έτσι και αλλιώς, οι μισθοί τους και οι συντάξεις τους είναι μικρότερες, αλλά ταυτόχρονα οι ανάγκες τους που απορρέουν από τον αναπαραγωγικό τους ρόλο είναι μεγαλύτερες.
Επιδεινώνονται όχι μόνο οι συνθήκες δουλειάς, αλλά και διαβίωσης των γυναικών με την ανάληψη ενός μεγάλου μέρους της διαδικασίας αναπαραγωγής των μελών της οικογένειας, επειδή οι τομείς αυτοί συνεχώς εμπορευματοποιούνται και ιδιωτικοποιούνται. Τα αντιλαϊκά μέτρα και οι συνθήκες αυτές επιβαρύνουν περισσότερο τη σωματική και ψυχική υγεία των εργαζόμενων γυναικών και εντείνουν την ανισοτιμία τους.
Οι γυναίκες των λαϊκών στρωμάτων, φτωχές αγρότισσες, αυτοαπασχολούμενες και μικρέμποροι υφίστανται τις συνέπειες του καπιταλιστικού ανταγωνισμού και της συγκέντρωσης του κεφαλαίου. Ταυτόχρονα, υφίστανται τις κοινωνικές συνέπειες εξαιτίας του φύλου όπως και οι μισθωτές εργαζόμενες.
Τέτοιες είναι η έλλειψη ουσιαστικής αναγνώρισης του κοινωνικού ρόλου της μητρότητας, προκαταλήψεις ακόμα και αντιδραστικές αντιλήψεις και πρακτικές στις σχέσεις των δύο φύλων που αναπαράγονται με νέες μορφές.
Στο σύγχρονο καπιταλισμό είναι πιο σαφής ο ταξικός χαρακτήρας του προβλήματος της ανισοτιμίας των γυναικών.
Γίνεται πιο φανερό ότι η απελευθέρωση της γυναίκας από τη διπλή καταπίεση και εκμετάλλευση μπορεί να συντελεσθεί σε μια κοινωνία όπου θα καταργηθεί η ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο ως αποτέλεσμα συνειδητής δράσης, τουλάχιστον της πρωτοπορίας της εργατικής τάξης και της μαζικής μαχητικής δράσης των λαϊκών στρωμάτων για την ανατροπή του τελευταίου εκμεταλλευτικού συστήματος, του καπιταλισμού.
Το 10ο Συνέδριο της ΚΝΕ θέτει επιτακτικά το ζήτημα της δράσης για τα προβλήματα της κοπέλας, των νέων ζευγαριών. Για να αντιμετωπισθεί ο κίνδυνος οι νέες κοπέλες να μην εκδηλώσουν τις διαθέσεις αντίστασης κάτω από το βάρος και τον όγκο των σύνθετων καθηκόντων τους. Τα νεαρά ζευγάρια να βοηθηθούν να αντεπεξέλθουν στα μεγαλύτερα εμπόδια που αντιμετωπίζουν από αυτά των γονιών τους.
Το 18ο Συνέδριο, η Πανελλαδική Σύσκεψη των Γυναικών απαιτεί σήμερα να αντιμετωπισθούν αδικαιολόγητες καθυστερήσεις στη δουλειά μας που υπάρχουν, παρά τη γενική ανοδική μας πορεία. Τα βασικά ιδεολογικά και οργανωτικά μέτρα που αποφάσισε η Πανελλαδική Σύσκεψη των Γυναικών και επιβεβαίωσε το 18ο Συνέδριο ως βασικές κατευθύνσεις είναι τα εξής:
«1. Η διάλεξη για το γυναικείο ζήτημα πρέπει να απασχολήσει όλο το Κόμμα. […]
Τα κομματικά έντυπα να πυκνώσουν την αρθογραφία και να παρθούν ανάλογα μέτρα για το ραδιόφωνο και την τηλεόραση ώστε να δυναμώνει η ιδεολογική και πλατιά διαφωτιστική δουλειά για τις γυναίκες.
2. Να γίνει έλεγχος ώστε ο προγραμματισμός δουλειάς των καθοδηγητικών οργάνων και των ΚΟΒ να περιέχει καθήκοντα για τη δουλειά στις γυναίκες της εργατικής τάξης, για την καθοδήγηση και βοήθεια στη δράση στο μαζικό γυναικείο κίνημα. […] στις μαζικές οργανώσεις που ασχολούνται με προβλήματα της οικογένειας και των γυναικών στον τόπο δουλειάς και κατοικίας. […] Σημασία έχει να γίνονται σταθερά βήματα, να μη χάνονται στο δρόμο τα όποια αποτελέσματα υπάρχουν.
3. […] Είναι αδύνατον να προωθηθεί το ζήτημα αυτό, αν δεν εξασφαλιστεί η συγκρότηση και λειτουργία βοηθητικών επιτροπών δίπλα στα όργανα, όπως και η σωστή καθοδήγηση των κομματικών ομάδων ή επιτροπών για τις γυναίκες στα σωματεία. Σε όλη την κλίμακα της οργάνωσης πρέπει να υπάρχει χρέωση ουσιαστική.
4. Ο σχεδιασμός της κομματικής δουλειάς συμπεριλαμβάνει και την ανάλογη δουλειά στην ΚΝΕ με βάση και το περιεχόμενο των αποφάσεων της Πανελλαδικής Σύσκεψης για τη Νεολαία.
5. Ως το συνέδριο να επεξεργαστούμε ένα νέο, πιο ολοκληρωμένο, πλαίσιο θέσεων και διεκδικήσεων για τη γυναίκα, για την κοπέλα. Χρειάζεται να δουλέψουμε καλύτερα ορισμένα ζητήματα από τη σκοπιά του σοσιαλισμού, αλλά και ως στοιχείο της λαϊκής οικονομίας που ευρύτερα προβάλλουμε ως συμμαχία…
6. Στα πλαίσια της δουλειάς μας για το σοσιαλισμό να ξεκινήσει συστηματική αρθρογραφία, προπαγάνδα για τη θέση των γυναικών στη σοσιαλιστική οικοδόμηση που γνωρίσαμε. Η πορεία των γυναικών στη σοσιαλιστική οικοδόμηση και οι κατακτήσεις τους πρέπει να φθάσουν ευρύτερα στις γυναίκες. Ανεξάρτητα σε ποιο βαθμό κατακτήθηκε στην πράξη η κοινωνική ισότητα, δεν υπάρχει καμιά σύγκριση με τις συνθήκες του καπιταλισμού. Η μελέτη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και από αυτήν τη σκοπιά θα δείξει ακόμα πιο πειστικά τις βαθιές ρίζες του γυναικείου ζητήματος και τις λίγο πολύ μακρόχρονες συνέπειες.
…….
11. Ειδικό ζήτημα είναι τα πρακτικά μέτρα που χρειάζονται για να στηριχθεί σοβαρά η πολιτική ανάδειξης και ανάπτυξης γυναικείων στελεχών στο Κόμμα και στη νεολαία. Να καταπολεμήσουμε την τάση υποχώρησης σε δύσκολη φάση της ζωής ή κάτω από την πίεση οικογενειακών προβλημάτων.
[…] Κριτήριο για την αξιοποίηση και ανάδειξή τους δεν πρέπει να είναι πόσο χρόνο διαθέτουν, αλλά η διάθεση, η μαχητικότητα. Για να μη λυγίζουν νέες συντρόφισσες κάτω από τις δυσκολίες πρέπει πέρα από την ιδεολογικοπολιτική δουλειά να παίρνονται και ιδιαίτερα μέτρα κομμουνιστικής αλληλεγγύης, όπως η βοήθεια για τη φύλαξη παιδιών, η αλληλοβοήθεια σε δύσκολες στιγμές ώστε καμιά να μην υποχωρεί κάτω από πίεση και δυσκολίες.
[…] Βεβαίως καμιά κομματική αλληλεγγύη και αλληλοβοήθεια δεν μπορεί να λύσει τα καθημερινά πιεστικά προβλήματα που συναντά η εργατική, η λαϊκή οικογένεια και τέτοια είναι και η κομμουνιστική οικογένεια. Γι’ αυτό και απαιτείται σοβαρή προσπάθεια ώστε να δυναμώνει και η κομμουνιστική διαπαιδαγώγηση και συνείδηση τόσο ανάμεσα στις συντρόφισσες όσο και στους συντρόφους. Η ιδιότητα του κομματικού στελέχους και μέλους απαιτεί και ανάπτυξη της ευθύνης, της συνείδησης του χρέους, της προσφοράς και της θυσίας.
[…] Να αποδεχθούν να συνδυάζουν όσο γίνεται καλύτερα τις προσωπικές υποχρεώσεις με την υπόθεση της εργατικής τάξης.
[…] Υπάρχουν ζητήματα που δε λύνονται με διαταγές ωστόσο χρειάζεται επίμονη και συνδυασμένη δουλειά για να γίνει κατανοητό ότι το κριτήριο της ζωής για μια κομμουνίστρια και έναν κομμουνιστή δεν μπορεί να είναι το ίδιο με όλων των άλλων».
H 100χρονη πορεία των αγώνων για την ισοτιμία και τη χειραφέτηση της γυναίκας, η πάλη του εργατικού κινήματος στις χώρες του καπιταλισμού, οι κατακτήσεις των γυναικών στις σοσιαλιστικές χώρες, τον 20ό αιώνα, αποδεικνύουν ότι: Οταν υπάρχει μια πρωτοπορία αποφασισμένη να τραβήξει μπροστά έως την τελική νίκη, να καταθέσει θυσίες στον αγώνα για τη δικαίωση της εργατικής τάξης, για τα συμφέροντα του εργαζόμενου λαού, που έχει συνείδηση της ταξικής φύσης του γυναικείου ζητήματος, τότε και οι γυναίκες που ανήκουν στα εργατικά, τα λαϊκά στρώματα θα ανταποκριθούν. Θα προσδώσουν με τη μαζική τους συμμετοχή δύναμη και αποτελεσματικότητα στον αγώνα για την απόκρουση της καπιταλιστικής βαρβαρότητας, για τη βελτίωση της ζωής της λαϊκής οικογένειας, το ελπιδοφόρο μέλλον της νέας γενιάς, την πολιτική εξουσία της εργατικής τάξης και των συμμάχων της. Κανένας αγώνας, καμία μάχη δεν μπορεί να έχει θετικό αποτέλεσμα και προοπτική δίχως την οργάνωση και τη συμμετοχή των ίδιων των γυναικών, συμπεριλαμβανομένων και των μεταναστριών, του ριζοσπαστικού γυναικείου κινήματος που αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του εργατικού κινήματος και των συμμάχων του.
Erodotos Weblog 