Η καταλυτική συνδρομή της εργατιάς στην εξέγερση του Πολυτεχνείου (1973)

Οι οικοδόμοι στο Πολυτεχνείο (1973)

Το Πολυτεχνείο έχει καθιερωθεί στη λαϊκή συνείδηση ως μια εξέγερση φοιτητική κατά της Χούντας. Και πολύ σωστά. Έτσι ξεκίνησε. Όμως συχνά ξεχνάμε πως τα γεγονότα του Νοέμβρη του 1973, μπορεί να πυροδοτήθηκαν από τις μαχητικές κινητοποιήσεις των φοιτητών, ωστόσο, μετατράπηκαν σε πραγματική λαϊκή κινητοποίηση και εξέγερση μέσα από την καταλυτική συμμετοχή του εργαζόμενου λαού. Έτσι, συχνά, τον παράγοντα «εργατική τάξη» τείνουμε να τον μειώνουμε ή και να τον βγάζουμε ακόμα και τελείως στην απέξω. Και όμως. Αν η εργατιά δεν είχε βάλει το στίγμα της, το Πολυτεχνείο, δεν θα ήταν αυτό που ήταν, δεν θα είχε πάρει τα μαζικά-παλλαϊκά χαρακτηριστικά που έλαβε. Αυτό το γεγονός αναδεικνύεται και μέσα από την Ιστορία ενός από εκ πιο μαχητικών και ριζοσπαστικών τμημάτων της εργατικής τάξης της εποχής, των οικοδόμων. Το παρακάτω απόσπασμα από το βιβλίο «Από την πείρα του κινήματος των οικοδόμων στην Ελλάδα» καταγράφει ακριβώς αυτό: την αποφασιστική, καταλυτική συνδρομή της εργατιάς στο Πολυτεχνείο. Καθώς επίσης αναδεικνύει τον αποφασιστικό, καταλυτικό ρόλο του ΚΚΕ, των παράνομων Κ.Ο. του στην οργάνωση και κινητοποίηση του λαϊκού παράγοντα, δίνοντας στο Πολυτεχνείο τη μορφή και το περιεχόμενο μιας πραγματικής λαϊκής, αντιδικτατορικής εξέγερσης…

«Σημείο αναφοράς στην αντιδικτατορική πάλη του λαού υπήρξε βεβαίως η εξέγερση του Πολυτεχνείου το Νοέμβρη του 1973. Η συμβολή των οικοδόμων, τόσο από την άποψη της μαζικότητας όσο και από την άποψη των ποιοτικών χαρακτηριστικών που προσέδωσε η συμμετοχή τους, υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική.

Οι κινητοποιήσεις των φοιτητών είχαν προοδευτικά κλιμακωθεί όλο το προηγούμενο διάστημα, με το σύνθημα «Κάτω η Χούντα» να ακούγεται όλο και πιο συχνά, όλο και πιο δυνατά. Στις 14/11, κατά τη διάρκεια της παμφοιτητικής συγκέντρωσης στη Νομική έγινε γνωστό ότι στο Πολυτεχνείο (που βρισκόταν περικυκλωμένο από αστυνομικές δυνάμεις) γίνονταν συμπλοκές. Αμέσως η συνέλευση αποφάσισε την κάθοδο στο Πολυτεχνείο, ενώ από το μεσημέρι και έπειτα άρχισε να συγκεντρώνεται έξω από το χώρο πλήθος κόσμου. Γρήγορα η κατάληψη μαζικοποιήθηκε με τη συμμετοχή μαθητών και εργαζομένων (οικοδόμων, ιδιωτικών υπαλλήλων κ.ά.), ενώ συνθήματα κατά της Χούντας και των Αμερικανών άρχισαν να ακούγονται παντού, μέσα από τα στόματα των χιλιάδων συγκεντρωμένων μέσα κι έξω από το Πολυτεχνείο, από τον πομπό της κατάληψης, με προκηρύξεις, κλπ.

Το ΚΚΕ, με Ανακοίνωσή του στις 16/11/1973, κάλεσε το λαό σε ανυπακοή και αντίσταση, τονίζοντας μεταξύ άλλων: «Στο κέντρο της Αθήνας αντηχεί και πάλι η δημοκρατική φωνή των γενναίων φοιτητών μας…Καλούμε την εργατική τάξη και το λαό να εκδηλώσει ακόμα πιο μαζικά τη συμπαράστασή του προς τους φοιτητές…Καμιά πίστη στην πολιτικοποίηση της Χούντας. Καμιά συνδιαλλαγή με το καθεστώς. Ο αγώνας των φοιτητών είναι κομμάτι του παλλαϊκού αγώνα για την απομάκρυνση της Χούντας, για τη λαϊκή κυριαρχία. Οι φοιτητές ας ανεβάζουν την ενότητα του αγώνα τους, ας επαγρυπνούν κατά των προκλήσεων των φασιστών και των άλλων οργάνων της Χούντας και να είναι βέβαιοι για τη νίκη.»[i]

Το εργατικό κίνημα συναντήθηκε με το φοιτητικό. Οι πιάτσες συντόνισαν τη δράση τους και οι οικοδόμοι, οργανωμένα, με τα πανό τους, κατέβηκαν στο Πολυτεχνείο. Τα συνθήματα «Κάτω η Χούντα» και «Λευτεριά στους κρατουμένους» δόνησαν την Πατησίων. Στην αρχή ο αριθμός τους δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλος. Όμως, η ανακοίνωση και μόνο της παρουσίας τους από τα μεγάφωνα του Πολυτεχνείου, επέδρασε καταλυτικά στο να σπάσει ο φόβος που διέτρεχε τον κόσμο, ο οποίος άρχισε πλέον να εισρέει μαζικά, από τις στοές, τους δρόμους, κοκ. Πολλοί ήταν επίσης εκείνοι, που από μόνοι τους, μετά τη δουλειά κατέβηκαν στο χώρο μαζί με τους συναδέλφους τους, δύο-δύο, τρεις-τρεις. «Οι οικοδόμοι», αναφέρει στη μαρτυρία του ο Τ. Μαυροδόγλου, «είχαν σοβαρό ρόλο στα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Που πήραν μέρος, μπήκανε μέσα στο Πολυτεχνείο…δίνοντας θάρρος και ένα κουράγιο στους φοιτητές που έδιναν τη μάχη…Παρασκευή κτύπησαν αυτοί στο Πολυτεχνείο και εμείς Τετάρτη είχαμε συνεδριάσει σαν ομάδα, η τριάδα [σ.σ. του ΚΚΕ]…για να δούμε πως θα βοηθήσουμε και τι μέτρα θα πάρουμε για να ενισχύσουμε την υπόθεση του Πολυτεχνείου. Και πραγματικά, οι οικοδόμοι συμμετείχαν ομαδικά και ενίσχυσαν τον αγώνα των φοιτητών.»[ii]

Τη νύχτα της 17^ης Νοέμβρη ο Κ. Μπουλντής μόλις είχε τελειώσει την «βάρδιά» του στην περιφρούρηση της κατάληψης (12-2 το βράδυ) και είχε επιστρέψει σπίτι του για να πάει στο μεροκάματο το ίδιο πρωί, όταν «η Χούντα χτυπά, χτυπά στο ψαχνό. Δεκάδες οι νεκροί και οι τραυματίες των παλικαριών.» Σύμφωνα με τις δηλώσεις που έκανε τότε ο υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ Σπ. Ζουρνατζής, από τους 866 συλληφθέντες του Πολυτεχνείου οι 475 ήταν «εργάται και οικοδόμοι.» Από τους 3 πρώτους που παραπέμφθηκαν σε δίκη στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών, ο ένας ήταν οικοδόμος (Κ. Νικολακάκης) και ο άλλος ξυλουργός (Π. Ραγιαδάκος), ενώ κατά τις συμπλοκές που έγιναν με την αστυνομία την επόμενη μέρα στην Ομόνοια, συνελήφθησαν και παραπέμφθηκαν στο Στρατοδικείο, ο οικοδόμος Η. Αργυρόπουλος και ο υδραυλικός Λ. Παπαδόπουλος.[iii]

Αργότερα, από τις δίκες της Χούντας αποκαλύφθηκε πως «οι άσσοι της προβοκάτσιας, οι γνωστοί αρχιβασανιστές της Ασφάλειας Μάλλιος και Μπάμπαλης διέδωσαν την Παρασκευή το πρωί σε όλες τις αστυνομικές δυνάμεις, ότι 15.000 οικοδόμοι, οπλισμένοι με στιλέτα, πρόκειται να επιτεθούν κατά των αστυφυλάκων και να τους σφάξουν»! Απαντώντας στην ερώτηση του Προέδρου του δικαστηρίου κατά πόσο το Πολυτεχνείο αντιμετωπίστηκε από τη Χούντα «ως κομμουνιστικόν κίνημα», ο τότε Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης (και τοποτηρητής του ΝΑΤΟ) στρατηγός Ο. Αγγελής, απάντησε: «Εις την αρχήν ήτο φοιτητικόν. Αλλά μετά μπήκαν οι οικοδόμοι»![iv]»

[i] Ανακοίνωση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ: Το ΚΚΕ καλεί το λαό μας να εκδηλώσει μαζικά τη συμπαράστασή του στους φοιτητές, 16/11/1973. ΚΚΕ, 2009, σελ.796

[ii] Συνέντευξη Τάκη Μαυροδόγλου και Βαγγέλη Αγγελάκη (Αρχείο Ομοσπονδίας Οικοδόμων). Στη σύνδεση και το συντονισμό των τριάδων του ΚΚΕ στο Πολυτεχνείο, καταλυτικός ήταν ο ρόλος του οικοδόμου Μανώλη Ζαλούμη.

[iii] Μπουλντής Κ, 2005, σελ.158, Βραδυνή, 19/11/1973, 20/11/1973

[iv] Ριζοσπάστης, 31/10/1975, 19/8/1975

Πηγή: Αναστάσης Γκίκας, «Από την πείρα του κινήματος των οικοδόμων στην Ελλάδα», εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 2013

Το πραξικόπημα της Χούντας και η αδυναμία αντιμετώπισής του από το εργατικό κίνημα

Τανκς έξω από τη Βουλή

Τον Απρίλη του 1967 οι ενδοαστικές αντιθέσεις που βρίσκονταν σε εξέλιξη όλη την προηγούμενη περίοδο κορυφώθηκαν στη δικτατορική αστική «λύση» της Χούντας.[1] Τις πρώτες πρωινές ώρες της 21/4/1967 τμήματα του στρατού κινήθηκαν καταλαμβάνοντας στρατηγικά σημεία της πρωτεύουσας, κυβερνητικά κτήρια, το Πεντάγωνο, τη Βουλή, τις τηλεπικοινωνίες, κλπ. Εκτελεστής του πραξικοπήματος υπήρξε μια ηγετική ομάδα αποτελούμενη κυρίως από μεσαία στελέχη του στρατού (συνταγματάρχες και αντισυνταγματάρχες) με επικεφαλής την «τριανδρία» Γ. Παπαδόπουλου, Στ. Παττακού και Ν. Μακαρέζου.

Αμέσως μεταδόθηκε βασιλικό διάταγμα για την αναστολή των άρθρων 5, 6, 8, 10, 11, 12, 14, 18, 20, 95 και 97 του Συντάγματος που αφορούσαν τις ατομικές ελευθερίες και δικαιώματα. Επιβλήθηκε στρατιωτικός νόμος. Ήδη από τη πρώτη μέρα του πραξικοπήματος συνελήφθησαν πάνω από 1.000 άτομα, κυρίως κομμουνιστές, αριστεροί, αλλά και βασικοί εκπρόσωποι του αστικού πολιτικού κόσμου, ο πρωθυπουργός Π. Κανελλόπουλος, ηγέτες κομμάτων, κυβερνητικά στελέχη, κ.α. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία έως τις 30 του μήνα είχαν συλληφθεί 8.270 άνδρες και γυναίκες, ενώ κόμματα και ξένοι ανταποκριτές κάνουν λόγο ακόμα και για 10-12.000. Το επόμενο διάστημα τα κολαστήρια της Γυάρου, της Λέρου, της Αλικαρνασσού, του Ωρωπού, τα κρατητήρια της διαβόητης ΕΑΤ-ΕΣΑ κ.α. γέμισαν αγωνιστές. Ανάμεσά τους και πολλοί εκπρόσωποι του ταξικού συνδικαλιστικού κινήματος, οικοδόμοι, κ.α.

Σύντομα αλώθηκαν, εκκαθαρίστηκαν ή καταλύθηκαν άπαντες οι πολιτικοί, διοικητικοί θεσμοί, το δημόσιο, η δικαιοσύνη, η εκκλησία, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, κλπ. Όλα τα έντυπα μέσα τέθηκαν σε προληπτική λογοκρισία, πολλές εφημερίδες έκλεισαν, ενώ σχηματίστηκαν ειδικές επιτροπές για τον έλεγχο της πνευματικής-καλλιτεχνικής δημιουργίας. Το ιδεολογικοπολιτικό υπόβαθρο της δικτατορίας αποτέλεσαν ο ακραίος εθνικισμός-φυλετισμός και βεβαίως ο αντικομμουνισμός.

Ανήμερα του πραξικοπήματος, την ίδια στιγμή που απ’ όλους τους ραδιοφωνικούς σταθμούς μεταδίδονταν στρατιωτικά εμβατήρια, το ΚΚΕ μέσα από τη Φωνή της Αλήθειας εξέπεμπε μήνυμα αντίστασης προς τον ελληνικό λαό: «Κατέλυσαν κατά τον πιο στυγνό τρόπο το Σύνταγμα της χώρας. Διέπραξαν έγκλημα εναντίον του Έθνους. Θέτουν σε θανάσιμο κίνδυνο τα ύψιστα συμφέροντα του ελληνικού λαού. Δημιουργούν άμεση σοβαρότατη απειλή για την Κύπρο…Καλούμαστε όλοι, πάνω από οποιεσδήποτε διαφορές, να υψώσουμε περήφανο το εθνικό μας ανάστημα και να αντιτάξουμε το ΟΧΙ στη δικτατορία. Περιφρονήστε τα φασιστικά στρατοκρατικά μέτρα και αντιταχθείτε με την πιο μεγάλη αποφασιστικότητα στη βασιλοφασιστική δικτατορία…Κάτω η τυραννία. Δημοκρατία. Εθνική Ανεξαρτησία. Ειρήνη!…Η Ελλάδα θα προχωρήσει. Η θέληση του ελληνικού λαού θα επιβληθεί.»[2] Λίγες ημέρες αργότερα, το ΚΚΕ μαζί με άλλες ριζοσπαστικές δυνάμεις που δραστηριοποιούνταν στην ΕΔΑ ίδρυσαν το Πατριωτικό Αντιδικτατορικό Μέτωπο (ΠΑΜ).

Το πραξικόπημα δεν ήταν αναίμακτο, όπως διατείνονταν η Χούντα προς απόδειξη της δήθεν «αναγκαιότητας» ή «αποδοχής» του. Βεβαίως, οι λαϊκές αντιδράσεις δεν ήταν αυτές που θα έπρεπε και μπορούσαν να είναι. Τα αντανακλαστικά του λαϊκού παράγοντα –και της πρωτοπορίας του, δηλαδή του ΚΚΕ- υπήρξαν ομολογουμένως κατώτερα των περιστάσεων. Έχοντας προχωρήσει στη διάλυση των ΚΟ από το 1958 το ΚΚΕ στερούταν των κομματικών στηριγμάτων, που θα του επέτρεπαν να οργανώσει από σαφώς καλύτερες θέσεις την αντίσταση κατά της Χούντας, τόσο κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος όσο και μετέπειτα. Επιπλέον, οι λαθεμένες εκτιμήσεις από πλευράς του Κόμματος και της ΕΔΑ αναφορικά με το ενδεχόμενο πραξικοπήματος αυτό καθαυτό, επέφεραν εφησυχασμό και χαλάρωση στην ετοιμότητα των λαϊκών δυνάμεων. Έτσι, η Αυγή διαβεβαίωνε «Γιατί δεν θα γίνει δικτατορία» (φύλλο που τυπώθηκε τη νύχτα της 20^ης προς 21^η Απριλίου), ενώ στελέχη της, όπως ο Λ. Κύρκος, «καθησύχαζαν» πως «το 1967 δεν είναι 1936.»

Χαρακτηριστική ως προς αυτό είναι η μαρτυρία του συνδικαλιστή οικοδόμου Δ. Κουτσούνη (που στη συνέχεια με τη διάσπαση του ΚΚΕ συντάχθηκε με το «Εσωτερικού»): «Εκείνη την περίοδο λέγανε ότι το ‘67 δεν είναι ‘36 γιατί πηγαίναμε [σε εκλογές]…ήταν παραμονές εκλογών του ’67. Σε όλες τις ομιλίες τους οι υποψήφιοι της ΕΔΑ λέγανε αυτά τα πράγματα…Η γραμμή ήταν αυτή: λέγαμε ότι το ‘67 δεν είναι ’36…Αντίθετα έπρεπε να λέμε στον κόσμο [σ.σ. ότι επίκειται δικτατορία], γιατί έγινε δικτατορία και δεν υπήρξε καμιά μα καμιά αντίδραση από τον κόσμο, καμιά, τίποτα. Γιατί; Διότι ο κόσμος είχε εφησυχάσει, ότι τέρμα, δεν υπάρχει, δεν γίνεται δικτατορία. Και έγινε δικτατορία και όλοι κοιμόμασταν.»[3]

«Η αμερικανόπνευστη Χούντα των Συνταγματαρχών», προσθέτει ο Κ. Μπουλντής (οικοδόμος, μέλος της παράνομης Κομματικής Οργανώσης του ΚΚΕ), «βρήκε την πιο κατάλληλη στιγμή: τη στιγμή της εφησύχασης και της επανάπαυσης στο Δημοκρατικό αποτέλεσμα που θα ερχόταν από τις εκλογές του Μάη. Όλες οι υπάρχουσες πολιτικές δυνάμεις ασχολούνταν με τις προετοιμασίες των συνδυασμών και πίστευαν στην ομαλή δημοκρατική εξέλιξη…Και το κεντρικό όργανο της ΕΔΑ, η Αυγή έγραφε στο κύριο άρθρο της: ‘Να γιατί δεν θα γίνει δικτατορία στην Ελλάδα.’ Τι τραγική ειρωνεία για το λαό μας. Σε τι μεγάλο λήθαργο και σε τι μεγάλη πλάνη είχε πέσει η τότε ηγεσία με τη διάβρωση που είχε κυριαρχήσει…»[4]

«Την πρώτη ημέρα της Χούντας», αναφέρει ο Τ. Μαυροδόγλου (συνδικαλιστής οικοδόμος, Γ.Γ. της Ομοσπονδίας από το 9ο Συνέδριο, 1976), «δεν αντέδρασαν οι οικοδόμοι. Δηλαδή, ενώ εμείς, μιλάγαμε για δικτατορία, ότι θα γίνει, κλπ., οι άλλοι μας καθησύχαζαν ότι δεν μπορεί να γίνει. Οπότε τι έγινε; Βρήκαν τον κόσμο απροετοίμαστο. Και εμείς στο χώρο των οικοδόμων είχαμε κάνει ένα σχέδιο ας το πούμε. Κάποιοι, όπως ήταν ο Τομέας των Οικοδόμων στην ΕΔΑ, είχαμε πει όταν γίνει δικτατορία που θα συναντηθούμε, τι θα κάνουμε, πως θα κινητοποιήσουμε τον κόσμο, κλπ. Είχαν γίνει, μάλλον, κάποιες σκέψεις, κάποια σχέδια στο χαρτί είχαν γίνει. Στον Τομέα της ΕΔΑ.

Όμως τι έγινε τώρα. Όλα αυτά ναι, αλλά χωρίς να υπάρχουν συγκεκριμένα στέκια που να πας εσύ άμα γίνει δικτατορία. Ή χωρίς να παίρνεις υπόψη πως θα ενεργήσει ο αντίπαλος και τι κάνεις εσύ στην περίπτωση αυτή. Καταρχήν κόπηκαν τα τηλέφωνα. Έχασες κάθε επικοινωνία. Δεύτερον, αποκλείστηκαν δρόμοι, αποκλείστηκαν τα πάντα. Απομονώθηκες και δεν μπορούσες να επικοινωνήσεις. Εκείνο που έπρεπε να κάνεις ήταν να κατέβεις στο κέντρο. Στο κέντρο πάλι δεν ήταν εύκολο να κατέβεις. Είχαν πιάσει κάποιους δρόμους, κάποια πόστα κλπ και δεν άφηναν τον κόσμο να κατέβει στο κέντρο. Συνεπώς δηλαδή, ενώ υπήρχαν στα σχέδια πως θα ενεργήσουμε και τι θα κάνουμε, δεν υπήρχε και πρόβλεψη τι θα κάνει ο αντίπαλος, τι μέτρα θα πάρει ο αντίπαλος, πως θα σε εξουδετερώσει ο αντίπαλος. Με αποτέλεσμα να φτάσουμε να μην μπορούμε να κινητοποιηθούμε. Πιαστήκαμε. Όσοι δεν πιάστηκαν μετά άρχισαν την ανασυγκρότηση.»[5]

---

[1] Σύμφωνα με το Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ (Β’ Τόμος), «οι βαθύτερες αιτίες που οδήγησαν στη στρατιωτική δικτατορία της 21.4.1967 πρέπει να αναζητηθούν πρωταρχικά στις οξυμένες ενδοαστικές αντιθέσεις σε ολόκληρο το πλέγμα του αστικού κράτους, όπως διαμορφώθηκε μετά από τη Συμφωνία της Βάρκιζας…Μετά από τα ‘Ιουλιανά’ συνεχίστηκε η κρίση του αστικού συστήματος εξαιτίας της οξύτατης σύγκρουσης των κυβερνήσεων με το Παλάτι για τον έλεγχο στο στρατό και γενικότερα για τις αρμοδιότητες του βασιλιά…Ταυτόχρονα σημαντικός παράγοντας που όξυνε την κρίση της αστικής διακυβέρνησης ήταν και το Κυπριακό…Κάτω από την επίδραση τουλάχιστον των πιο πάνω παραγόντων, το τμήμα της αστικής τάξης που είχε δύναμη στον πιο ισχυρό μηχανισμό, το στρατό, έδωσε τη δικτατορική αστική λύση.» ΚΚΕ, «Δοκίμιο Ιστορίας Β’ τόμος,2011, σελ.503-505

[2] Προκήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ στον ελληνικό λαό. Όχι στη δικτατορία, στο ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα, 10ος τόμος, 2009, σελ.11-12

[3] Συνέντευξη Δημήτρη Κουτσούνη (Αρχείο Ομοσπονδίας Οικοδόμων-ΑΟΟ)

[4] Μπουλντής Κ, 2005, χειρόγραφη μαρτυρία, σελ.126

[5] Συνέντευξη Τάκη Μαυροδόγλου (ΑΟΟ)

Πηγή: “Από την πείρα του κινήματος των οικοδόμων στην Ελλάδα”