Τα εγκλήματα του καπιταλισμού

(Με αφορμή τη νέα όξυνση του αντικομμουνισμού)

«Το κεφάλαιο γεννιέται βουτηγμένο από την κορυφή ως τα νύχια στο αίμα και στη βρωμιά…στάζοντας αίμα απ’ όλους τους πόρους…Με 10% κέρδος αισθάνεται τον εαυτό του σίγουρο…με 20% γίνεται ζωηρό, με 50% γίνεται θετικά παράτολμο, με 100% τσαλαπατάει όλους τους ανθρώπινους νόμους, με 300% δεν υπάρχει έγκλημα που να μη ριψοκινδυνέψει να το διαπράξει…»
(Κ. Μαρξ, Το Κεφάλαιο, τ.1, σελ.785)

Πράγματι, πως εδραιώθηκε και αναπτύχθηκε ο καπιταλισμός, από τα γεννοφάσκια του ως την αυγή του 20ου αιώνα;
-Μέσα από τη βίαιη μετατροπή εκατομμυρίων αγροτών σε μισθωτούς εργάτες: «Έτσι, ο αγροτικός πληθυσμός, που με τη βία τον απαλλοτρίωσαν…υποτάχθηκε με τερατώδικους τρομοκρατικούς νόμους, με μαστιγώσεις, με στιγματισμούς και με βασανιστήρια σε μια πειθαρχία τέτοια που απαιτεί το σύστημα της μισθωτής εργασίας.» (1)
-Μέσα από τη στυγνή εκμετάλλευση των εργατών, με εξοντωτικούς όρους εργασίας και μισθούς που μόλις επαρκούσαν -και πολύ συχνά δεν επαρκούσαν- για την επιβίωσή τους. Ενδεικτική των άθλιων όρων ζωής και εργασίας της νεαρής εργατικής τάξης είναι μια βρετανική Έκθεση για την Κατάσταση του Εργαζόμενου Πληθυσμού το 1842, που μεταξύ άλλων ανέφερε πως το μέσο προσδόκιμο ζωής για τους εργάτες στη βιομηχανική πόλη του Λίβερπουλ δεν ξεπερνούσε τα 15 χρόνια, ενώ στο Μάντσεστερ «σχεδόν το 54% των παιδιών των εργατών πεθαίνουν πριν τα πέμπτα τους γενέθλια.» (2)
-Μέσα από την εκτεταμένη εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας (ανήλικων ακόμα και 5-6 χρονών). Τα παιδιά ήταν πιο «υπάκουοι» εργάτες –υπό την απειλή και του ξύλου-, πιο φτηνοί και δεν συνδικαλίζονταν. Το 1900 στις ΗΠΑ εργάζονταν επίσημα στη βιομηχανία 2.000.000 παιδιά κάτω των 15 ετών (Federal Census, 1900).
Σε πόσα εκατομμύρια μετριούνται άραγε όλα τα παραπάνω θύματα του καπιταλισμού; Άγνωστο. Η εργατική ζωή είναι πολύ ασήμαντη, φτηνή και αναλώσιμη για να καταγραφεί η απώλειά της, τότε από τους αστούς ή σήμερα από την αστική ιστοριογραφία…
Αυτό που είναι δεδομένο, είναι βεβαίως η απάντηση των καπιταλιστών απέναντι στους εργάτες που τολμούσαν να σηκώσουν κεφάλι: τρομοκρατία, φυλακή, εξορία ή ακόμα και θάνατος. Το 1877-1879 π.χ. στην Πενσυλβάνια των ΗΠΑ εκτελέστηκαν στην αγχόνη 20 απεργοί ανθρακωρύχοι που είχαν αντιδράσει στη μείωση των μισθών τους, ενώ μόνο τις 3 πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα δολοφονήθηκαν από τις επίσημες δυνάμεις καταστολής του αστικού κράτους (αστυνομία, στρατός), τους ιδιωτικούς στρατούς των εργοδοτών και διάφορες ακροδεξιές παρακρατικές ομάδες 682 εργάτες.
Χιλιάδες και χιλιάδες εργαζόμενοι (με πρωτοπόρους τους «εγκληματίες» κομμουνιστές) παγκοσμίως έδωσαν τη ζωή τους αγωνιζόμενοι για αυτά τα -έστω και πενιχρά- δικαιώματα και κατακτήσεις που γνωρίζουμε σήμερα (που και αυτά, σε περίοδο υποχώρησης του διεθνούς εργατικού-κομμουνιστικού κινήματος και καπιταλιστικής κρίσης, τα παίρνουν πίσω).

Αποικιοκρατία και δουλεμπόριο

Όμως, ο καπιταλισμός, δεν αρκέστηκε μόνο στη δολοφονική εκμετάλλευση του δικού του λαού. Τουναντίον, οι ενδογενείς ανάγκες και οι αδηφάγες ορέξεις του για περισσότερα κέρδη, φτηνό εργατικό δυναμικό, πρώτες ύλες και αγορές, είχαν ως αποτέλεσμα ένα ακόμη μελανό κεφάλαιο στην Ιστορία του: αυτό της αποικιοκρατίας. Όταν η βίαια κατάληψη και εκμετάλλευση εδαφών και λαών έφτασε στο αποκορύφωμά της το 1914 σχεδόν το 1/2 του πλανήτη και το 1/3 του πληθυσμού του τελούσαν υπό την αποικιακή εκμετάλλευση μόλις 6 καπιταλιστικών κρατών.
Αμέτρητες υπήρξαν οι πολεμικές επιχειρήσεις κατάκτησης ή καταστολής των εντόπιων λαών, που, στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν συντριπτικά άνισες και συχνά κατέληγαν σε σφαγές. Το 1857-1867 οι Βρετανοί εξολόθρευσαν κοντά 10.000.000 Ινδούς στην προσπάθειά τους να τους καθυποτάξουν. Η αποικιακή εκμετάλλευση του Κονγκό από τους Βέλγους το 1885-1908 άφησε πίσω της 10-15.000.000 νεκρούς. (3) Η ομηρία μελών της οικογένειας των εργατών, καθώς και η τιμωρία τους με ακρωτηριασμό, υπήρξε συνήθης πρακτική των εταιριών εκμετάλλευσης καουτσούκ, κλπ. στο Κονγκό. (4) Ολόκληρα έθνη, όπως οι αυτόχθονες της Βορείου, Κεντρικής και Νοτίου Αμερικής, της Αυστραλίας, κ.ά., σχεδόν αφανίστηκαν. Ο ΟΗΕ υπολογίζει τα θύματα του δουλεμπορίου σε 17.000.000 (με άλλες εκτιμήσεις να κάνουν λόγο ακόμα και για 60.000.000). (5) Τα υπερκέρδη από το εμπόριο και την εργασία των δούλων έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του καπιταλισμού στις ΗΠΑ και όχι μόνο. (6)
Η αποδόμηση της αποικιοκρατίας θα συντελεστεί βασικά μόλις στις δεκαετίες του 1950-1970, υπό το βάρος και των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων που αναπτύχθηκαν στις εν λόγω χώρες (με τη σημαντική ηθική και υλική υποστήριξη της «εγκληματικής» ΕΣΣΔ), δίχως βέβαια αυτό να σημαίνει πως έπαψε ταυτόχρονα και η ποικιλόμορφη εκμετάλλευση των λαών από τους ντόπιους και διεθνείς καπιταλιστές.

Πόλεμος

Οι οξύτατοι ανταγωνισμοί μεταξύ των καπιταλιστών διαφόρων κρατών επέφεραν πολυάριθμες εθνοκαθάρσεις, τοπικές και περιφερειακές συγκρούσεις, καθώς και δύο παγκόσμιους πολέμους. Εκατομμύρια άνθρωποι του μόχθου αλληλοσφάχτηκαν στο βωμό της εξυπηρέτησης των συμφερόντων των ολιγαρχών του πλούτου (καλυπτόμενων πίσω από «πατριωτικούς» ή «θρησκευτικούς» μανδύες).
Σε 9.500.000 νεκρούς και 20.000.000 τραυματίες (εκ των οποίων 3.500.000 έμειναν ανάπηροι) υπολογίζονται τα θύματα της πρώτης παγκόσμιας αιματοβαμμένης αναδιανομής του κόσμου (1914-1918). Οι νεκροί του Β’ παγκοσμίου πολέμου (1939-1945) ξεπέρασαν τα 50.000.000. (7) Σε 20.000.000 αποτιμά ο ΟΗΕ τους νεκρούς των 120 και πλέον πολεμικών συγκρούσεων που σημειώθηκαν την περίοδο 1945-1991 και 3.000.000 το 1991-2005. Συνολικά οι νεκροί από πολέμους τον 20ο αιώνα άγγιξαν τα 110.000.000, καθιστώντας τον 5 φορές πιο φονικό από ότι ο 19ος και 3 φορές πιο φονικό από ότι οι 4 προηγούμενοι αιώνες μαζί. (8)
Από τα πολεμικά εγκλήματα του καπιταλισμού στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα θα μπορούσαμε να ξεχωρίσουμε ενδεικτικά τον πόλεμο της Κορέας (1950-1953) με 4.500.000 νεκρούς (τα ¾ άμαχοι), καθώς και τον πόλεμο των Γάλλων στην Ινδοκίνα (1946-1955) και κατόπιν των Αμερικανών στο Βιετνάμ (1956-1975), που στοίχησε τη ζωή σε πάνω από 3.000.000 ανθρώπους, οι οποίοι πάλευαν για την ανεξαρτησία τους.
Να σημειώσουμε πως τα παραπάνω -όπως και συνολικά τα εγκλήματα του καπιταλισμού- διεκπεραιώθηκαν με την βούλα κάθε είδους πολιτικού διαχειριστή της εξουσίας του κεφαλαίου: Έτσι, στη σφαγή του βιετναμικού λαού έβαλαν την υπογραφή τους, τόσο ο «συντηρητικός» Ρ. Νίξον, όσο και ο «προοδευτικός» Τζ. Κένεντι πρωτύτερα. Την αιματηρή καταστολή του αλγερινού λαού (καθώς και της Ινδοκίνας, του Μαρόκου, της Τυνησίας, κ.ά.) ξεκίνησε ο Σοσιαλιστής πρόεδρος της Γαλλίας Β. Οριόλ και συνέχισαν οι «δεξιοί» Ρ. Κοτί και Ντεγκώλ. Την Γιουγκοσλαβία (πιο πρόσφατα, το 1999) αιματοκύλισαν από κοινού Αμερικανοί Δημοκρατικοί (Μπ. Κλίντον), Βρετανοί Εργατικοί (Τ. Μπλερ), Ιταλοί «νεοκομμουνιστές» (Μ. Ντ’Αλέμα), κοκ.

Δικτατορίες-φασισμός

Δεκάδες δικτατορικά καθεστώτα διάφορων μορφών εγκαθιδρύθηκαν απ’ άκρη σ’ άκρη της υφηλίου στη διάρκεια του 20ού αιώνα, με την άμεση παρότρυνση και στήριξη του κεφαλαίου (και των διεθνών στηριγμάτων του, όπως ο αμερικανικός ή ο ευρωπαϊκός ιμπεριαλισμός), προκειμένου να ξεπεραστούν οι εσωτερικές δυσκολίες του, να καθυποταχθεί το λαϊκό κίνημα και γενικότερα να θωρακιστεί η εξουσία του. Εκατομμύρια άνθρωποι φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν, «εξαφανίστηκαν» και δολοφονήθηκαν ως συνέπεια.
Ο φασισμός-ναζισμός, ως μορφή της δικτατορίας του κεφαλαίου, προκρίθηκε τη δεκαετία του 1920 και του 1930 από τμήματα της αστικής τάξης σε μια σειρά χώρες ως «λύση» εξόδου από την καπιταλιστική κρίση, αντιμετώπισης της ριζοσπαστικοποίησης πλατιών μαζών του εργαζόμενου πληθυσμού και προετοιμασίας για τον επερχόμενο ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Ο Μπ. Μουσολίνι δεν θα μπορούσε να είχε καταλάβει την εξουσία στην Ιταλία δίχως τις «ευλογίες» των Ιταλών βιομηχάνων, του αστικού πολιτικού κόσμου και του Βατικανού, που κυριολεκτικά του παρέδωσαν την ηγεσία της χώρας στο πιάτο.
Αντίστοιχα, ο Χίτλερ δεν θα είχε ανέλθει στην εξουσία, αν δεν είχε την αποφασιστική πολιτική και οικονομική στήριξη της συντριπτικής μερίδας των Γερμανών βιομηχάνων και τραπεζιτών (που χρηματοδότησαν το περιβόητο «Ταμείο του Χίτλερ»). Στη συνέχεια οι ίδιοι αποκόμισαν αμύθητα κέρδη από το καθεστώς του «γύψου» που επέβαλαν οι Ναζί στην Γερμανία, από τον πόλεμο, αλλά και από την εκτεταμένη χρήση σκλάβων-εργατών από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Δεκάδες χιλιάδες εξ αυτών άφησαν την τελευταία τους πνοή δουλεύοντας υπό εξοντωτικές συνθήκες στα εργοστάσια μεγάλων μονοπωλιακών ομίλων, όπως η Krupp, η I. G. Farben, η Volkswagen, η Heinkel, κ.ά. Μόνο από το Μαουτχάουζεν άντλησαν σκλάβους-εργάτες 45 εταιρίες. Οι δεσμοί αυτοί αίματος μεταξύ ναζισμού και μονοπωλίων καταγράφηκαν λεπτομερώς στις δίκες της Νυρεμβέργης, ωστόσο ελάχιστοι από τους κατηγορούμενους για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας καταδικάστηκαν (και αυτοί αμνηστεύτηκαν λίγο αργότερα για να μετάσχουν στη μεταπολεμική αντικομμουνιστική εκστρατεία), ενώ οι ευθύνες τους θάφτηκαν στην λήθη. (9)
Σημαντικό όμως ρόλο στην οικονομική και στρατιωτική ισχυροποίηση της Γερμανίας προπολεμικά έπαιξαν και τα μονοπώλια των «δημοκρατικών» καπιταλιστικών κρατών: Τόσο η Ford, η General Motors, η General Electric, η Standard Oil (η σημερινή Exxon-Mobil), η IBM, η τράπεζα Chase Manhattan, κ.ά. έκαναν τεράστιες επενδύσεις στη ναζιστική Γερμανία, επωφελούμενοι του «εξαιρετικού» επιχειρηματικού περιβάλλοντος που προσέφερε, αλλά και συμμεριζόμενοι τον αντικομμουνιστικό προσανατολισμό της. Τόσο ο πρόεδρος της IBM T. Watson όσο και ο πρόεδρος της Ford H. Ford τιμήθηκαν για τις υπηρεσίες τους στο Γ’ Ράιχ παρασημοφορούμενοι από τον ίδιο τον Χίτλερ το 1937 και 1938 αντίστοιχα.
Και όμως, το Ίδρυμα Φορντ (Ford Foundation), υπήρξε μεταπολεμικά ένας από τους βασικότερους χρηματοδότες παγκοσμίως στην «παραγωγή» και προώθηση της «μαύρης ιστορίας του κομμουνισμού» (σε συνεργασία με την CIA), μέσα από πανεπιστημιακά ιδρύματα, εκδόσεις, δημοσιεύματα στον Τύπο, αλλά και «αντισταλινικές» αριστερές οργανώσεις, κλπ. Το ίδιο και το Ίδρυμα Ροκφέλερ, κ.ά. (10) Πάνω σε αυτές τις «έγκυρες» αναλύσεις «πατά» μέχρι τις μέρες μας η αντικομμουνιστική αναθεώρηση της Ιστορίας στη διαχρονική της προσπάθεια να διαστρεβλώσει τις συνειδήσεις των λαών.
Σε όλες ανεξαιρέτως τις υπό ναζιστική κατοχή χώρες υπήρξαν σημαντικά τμήματα της αστικής τάξης που έκαναν χρυσές δουλειές πάνω στην πείνα και το θάνατο των λαών των χωρών τους, χρηματοδότησαν τα ένοπλα αστικά σώματα που αντιμάχονταν τους αντάρτες (ως επί το πλείστον κομμουνιστές «εγκληματίες»), για να «αναβαπτιστούν» μετά τον πόλεμο σε «εθνικόφρονες» και «ευεργέτες», πρωτοπόροι στον αγώνα κατά του «κομμουνιστικού κινδύνου», πάντοτε όμως εκμεταλλευτές του ιδρώτα του εργαζόμενου λαού.

Εγκλήματα δίχως τέλος

Στα αναρίθμητα εγκλήματα του καπιταλισμού περιλαμβάνεται ακόμη η «λευκή» (αστική) τρομοκρατία στη Ρωσία το 1917-1922 με 300.000 νεκρούς μεταξύ του άμαχου πληθυσμού, στην Φινλανδία μετά την επανάσταση του 1918 με 22.500 εκτελεσθέντες και νεκρούς στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στην Βουλγαρία από τη δικτατορία του Τσαγκώφ το 1923 με 30.000 νεκρούς, στην Κίνα από τους αστούς εθνικιστές το 1927-1928 με 300.000 κομμουνιστές νεκρούς, στην Ισπανία από τις δυνάμεις του Φράνκο το 1936 και έπειτα με δεκάδες (κάποιες εκτιμήσεις κάνουν λόγο για εκατοντάδες) χιλιάδες νεκρούς και αγνοούμενους, στην Ινδονησία από τη δικτατορία του Σουχάρτο το 1965-1966 με εκατοντάδες χιλιάδες κομμουνιστές νεκρούς, κοκ.
Περιλαμβάνεται επίσης η αναίτια (από στρατιωτικής άποψης) χρήση ατομικών όπλων από τις ΗΠΑ στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι το 1945 (που στοίχισε τη ζωή σε 200.000+ αμάχους), τα καθεστώτα φυλετικών διακρίσεων που ίσχυσαν σε μια σειρά χώρες («Απαρτχάιντ», Νότια Αφρική), η καταστροφή του περιβάλλοντος, και πολλά άλλα.

Οι συνέπειες της αντεπανάστασης

Το 1991 η «εγκληματική» ΕΣΣΔ έπαψε να υπάρχει. Τι επιπτώσεις είχε στους λαούς της το «βασίλειο της ελευθερίας» του καπιταλισμού; Φτώχεια, πείνα, θάνατος. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, μόνο την πρώτη δεκαετία από την παλινόρθωση του καπιταλισμού στη Ρωσία, πέθαναν πρόωρα 7.000.000 άνθρωποι, οι οποίοι ωστόσο θα ζούσαν, αν είχε διατηρηθεί το προηγούμενο (δηλαδή το Σοβιετικό) προσδόκιμο ζωής. Όπως αναφέρει σχετικά Έκθεσή του 2005: «Δεδομένης της απουσίας πολέμων, λιμών ή επιδημιών, δεν έχει ξαναϋπάρξει ιστορικό προηγούμενο τέτοιας κλίμακας απωλειών» σε ανθρώπινες ζωές. (11)
Σύμφωνα με στοιχεία της UNICEF 18 εκατομμύρια παιδιά στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες ζούσαν στα τέλη της δεκαετίας του 1990 σε συνθήκες «ακραίας φτώχειας». Στη Ρωσία και την Ουκρανία 1 στα 7 παιδιά υποσιτίζονταν, ενώ μέχρι πρότινος εξαλειφθείσες αρρώστιες θέριζαν (η Εσθονία π.χ. εμφάνιζε το 1999 το υψηλότερο ποσοστό φυματίωσης στον κόσμο). Το 2005 υπήρχαν επισήμως 150.000 άστεγα παιδιά στη Ρωσία (νούμερο που εκτιμάται από τη UNISEF ως πολύ χαμηλότερο του πραγματικού), ενώ 500.000 γυναίκες είχαν γίνει αντικείμενο αγοραπωλησίας. (12)

Και τα εγκλήματα του καπιταλισμού συνεχίζονται

Τις τελευταίες 2 δεκαετίες ο αριθμός των βίαια εκτοπισμένων ανθρώπων από τις εστίες τους (λόγω πολέμων, διωγμών, κλπ.) σχεδόν διπλασιάστηκε, από 33,9 σε 65,6 εκατομμύρια (εκ των οποίων 5,5 αφορούσαν τη Συρία, 2,5 το «απελευθερωμένο» από τους ιμπεριαλιστές Αφγανιστάν και 1,4 το Νότιο Σουδάν όπου μαίνονται οι συγκρούσεις για τον έλεγχο των πετρελαίων). Τα 51% όλων αυτών είναι παιδιά (στοιχεία Ύπατης Αρμοστείας ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, 2016).
Σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας (ILO), σήμερα στον κόσμο, κάθε 15 δευτερόλεπτα ένας εργάτης πεθαίνει και 153 τραυματίζονται από «ατύχημα» ή ασθένεια στο χώρο εργασίας. Ετήσια, τα νούμερα αυτά «μεταφράζονται» σε 2.300.000 εργάτες νεκρούς και 317.000.000 τραυματίες. Στην ηγέτιδα χώρα του καπιταλισμού, τις ΗΠΑ, το 2015 καταγράφηκαν 2.905.900 εργατικά ατυχήματα, ενώ την τελευταία δεκαετία έχουν χάσει τη ζωή τους κοντά 50.000 εργάτες (στοιχεία ILO και US Bureau of Labor Statistics).
Ταυτόχρονα, τα παιδιά συνεχίζουν να αποτελούν αντικείμενο στυγνής εκμετάλλευσης. Το 2000 η παιδική εργασία αφορούσε 246.000.000 παιδιά, εκ των οποίων τα 171.000.000 απασχολούνταν σε βαριές και επικίνδυνες εργασίες (στοιχεία ILO).
Το 2014 οι άνθρωποι που ζούσαν και εργάζονταν υπό καθεστώς «δουλείας» ανέρχονταν σε 35,8 εκατομμύρια (Global Slavery Index, 2014).
Ο αριθμός των υποσιτιζόμενων ανθρώπων στην υφήλιο αυξήθηκε από 850.000.000 το 1980 σε 1.000.000.000 το 2010. Το 2009 πέθαναν από την πείνα 8.100.000 παιδιά κάτω των 5 ετών (22.000 κάθε μέρα). (13)
Ένα από τα πλέον ειδεχθή εγκλήματα του καπιταλισμού σε βάρος της ανθρώπινης ζωής έχει βεβαίως να κάνει με την εμπορευματοποίηση της υγείας. Η περίπτωση της απειλής της Νοτίου Αφρικής με εμπορικές κυρώσεις από τις ΗΠΑ (1999) και η συνεπακόλουθη προσφυγή 40 κολοσσών της φαρμακοβιομηχανίας εναντίον της, επειδή προτίθετο να κατασκευάσει φτηνό φάρμακο για το AIDS, είναι πράγματι χαρακτηριστική του εγκληματικού τρόπου που ο καπιταλισμός θέτει στο ζύγι την ανθρώπινη ζωή, τον πόνο και τον θάνατο. Αρκεί να αναφέρουμε πως το 2016 υπήρχαν 36,7 εκατομμύρια προσβεβλημένοι από τη νόσο (εκ των οποίων τα 1,8 παιδιά), ενώ κατέληξαν εξαιτίας της 1 εκατομμύριο άνθρωποι. Στη ζυγαριά του καπιταλισμού όμως βαραίνουν σαφώς περισσότερο τα τεράστια κέρδη που βγάζει από αυτή την υπόθεση (11,8$ δις μόνο από τις 7 βασικότερες χώρες-πελάτες). (14)
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, κάθε χρόνο, περίπου 100.000.000 άνθρωποι εξωθούνται κάτω από τα όρια της φτώχειας προσπαθώντας να ανταπεξέλθουν στις ιατροφαρμακευτικές τους ανάγκες (WHO, Fact Sheet, no.323, December 2015). Συνολικά, σχεδόν το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού δεν έχει τη δυνατότητα πρόσβασης σε φάρμακα απαραίτητα για την επιβίωσή του λόγω κόστους, ενώ κάθε χρόνο πάνω από 13.000.000 παιδιά πεθαίνουν από αρρώστιες, οι οποίες κατά τ’ άλλα θα μπορούσαν να αποτραπούν ή να αντιμετωπιστούν από τη σύγχρονη ιατρική. Μελέτη του American Journal of Public Health (2009) έδειξε πως κάθε χρόνο κοντά 45.000 Αμερικανοί έχαναν τη ζωή τους μην έχοντας ιατροφαρμακευτική ασφαλιστική κάλυψη.
Όλα τα παραπάνω δεν αποτελούν «φυσικά φαινόμενα». Είναι το αποτέλεσμα ενός σάπιου συστήματος που στηρίζεται στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.
Το διάστημα 2000-2014 ο παγκόσμιος πλούτος υπερδιπλασιάστηκε (από 117 σε 263 τρις δολάρια). Ωστόσο, τον πλούτο αυτό δεν τον καρπώνονται αυτοί που τον παράγουν. Έτσι, το 0,7% του παγκόσμιου πληθυσμού που είναι εκατομμυριούχοι (δηλαδή οι αστικές τάξεις όλων των χωρών) έχουν στην κατοχή τους το 44% του παγκόσμιου πλούτου. Για να το θέσουμε αλλιώς, 35 εκατομμύρια αστών διαθέτουν τριπλάσια περιουσία απ’ ότι 4,3 δισεκατομμύρια εργαζομένων. Το «χάσμα» μεταξύ πλούσιων και φτωχών αυξήθηκε παγκοσμίως από 11 προς 1 το 1911, σε 35 προς 1 το 1950, 72 προς 1 το 1992, φτάνοντας σήμερα το 100 προς 1. (15)
Ως αποτέλεσμα της διεθνούς καπιταλιστικής κρίσης του 2008, 43.000.000 άνθρωποι έμειναν άνεργοι και πάνω από 200.000.000 έπεσαν κάτω από τα όρια της φτώχειας (στοιχεία ΟΗΕ, ILO). Την ίδια στιγμή, το διάστημα 2008-2014, οι εκατομμυριούχοι παγκοσμίως αυξήθηκαν κατά 54%, ενώ οι δισεκατομμυριούχοι διπλασιάστηκαν (στοιχεία Credit Suisse). Στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 28, το 2012, το 16,9% του πληθυσμού βρισκόταν στα όρια της φτώχειας και το 9,9% τα είχε ξεπεράσει, ενώ 26.200.000 ήταν άνεργοι. Οι άστεγοι υπολογίζονταν σε 4.100.000 (στοιχεία Eurostat, Commission). Και όμως, το 2008-2013, οι εκατομμυριούχοι στην ΕΕ (πλην Βρετανίας) αυξήθηκαν κατά 850.000! (Credit Suisse)
Το 1997 ο ΟΗΕ (και όχι κάποια «κομμουνιστική προπαγανδιστική μηχανή») είχε τονίσει: «Πολλοί πιστεύουν ότι η εξάλειψη της φτώχειας δεν είναι οικονομικά εφικτή. Σε μια παγκόσμια οικονομία της τάξης των 25$ τρις, αυτός ο ισχυρισμός είναι εξόφθαλμα λανθασμένος.» Ακολούθως, υπολόγισε πως για την εξάλειψη της παγκόσμιας φτώχειας (βασική εκπαίδευση για όλους, στοιχειώδη σίτιση και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, κλπ.) θα απαιτούνταν τότε περίπου 80$ δις, «δηλαδή λιγότερο από το 0,5% του παγκόσμιου εισοδήματος και λιγότερο από την περιουσία των 7 πλουσιότερων ανθρώπων στον κόσμο», καταλήγοντας: «Έλλειψη πολιτικής βούλησης και όχι οικονομικών πόρων, είναι το πραγματικό εμπόδιο στην εξάλειψη της φτώχειας.» (16) Για να δώσουμε ένα ακόμη μέγεθος: το 2016 ξοδεύτηκαν σε εξοπλισμούς 1,686 τρις δολάρια.
Βεβαίως, είναι ουτοπικό να αναζητεί κανείς στον καπιταλισμό την «πολιτική βούληση» να εξαλειφθούν τα δεινά που ο ίδιος γεννά.

Συμπέρασμα

Το βασικό συμπέρασμα από όλα τα παραπάνω είναι ένα. Εσύ άνθρωπε του μόχθου, εσύ που παράγεις όλο αυτό τον απίστευτο πλούτο που προαναφέραμε: Υπάρχει λόγος που σήμερα ζεις στην εργασιακή ανασφάλεια, χωρίς δικαιώματα, που με το ζόρι συντηρείς την οικογένειά σου. Υπάρχει λόγος που κάποιοι λίγοι γίνονται πλουσιότεροι ενώ οι περισσότεροι οριακά τα βγάζουν πέρα. Υπάρχει λόγος που παντού μαίνονται εστίες πολέμων, που αλληλοσφάζονται οι λαοί, που ξεριζώνονται από τις εστίες τους, που πεθαίνουν από την πείνα, που δεν έχουν πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, στην εκπαίδευση, στα βασικά αγαθά που μπορεί και παράγει σήμερα ο ανθρώπινος πολιτισμός και τεχνολογία. Και αυτός ο λόγος έχει όνομα: Είναι ο εγκληματικός καπιταλισμός, που ζει και αναπτύσσεται πάνω στη δική σου εκμετάλλευση, τη φτώχεια, τη δυστυχία και το θάνατο. Γιατί, όλος αυτός ο πλούτος, δεν παράγεται για να καλύψει τις δικές σου ανάγκες, τις ανάγκες των ανθρώπων, αλλά για να αυγαταίνουν τα κέρδη των καπιταλιστών.
Όταν λοιπόν όλα αυτά που προαναφέραμε συμβαίνουν γύρω σου, τη στιγμή που οι άρχουσες τάξεις εγκληματούν σε βάρος σου με χίλιους τρόπους, αυτοί φωνάζουν για τον «εγκληματικό κομμουνισμό» και τον Στάλιν.
Ναι, ο κομμουνισμός είναι «εγκληματικός» όσον αφορά τον καπιταλισμό. Γιατί σκοπός του είναι η κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Ο καπιταλισμός νικήθηκε για ένα μικρό διάστημα σε ένα τμήμα του πλανήτη και απέδειξε, παρά τα όποια προβλήματα και αδυναμίες, πως μια άλλη, ανώτερη μορφή οργάνωσης της κοινωνίας, είναι εφικτή. Ο κομμουνισμός ενέπνευσε επί έναν αιώνα κάθε αγώνα, κάθε διεκδίκηση των εκμεταλλευομένων και καταπιεσμένων απανταχού της γης. Και θα συνεχίζει να τους εμπνέει, μέχρι την τελική νίκη! Αυτό το γνωρίζουν οι αστοί, που πασχίζουν να καλύψουν τη σαπίλα του συστήματός τους, πίσω από τη δυσωδία του αντικομμουνισμού…

Του Αναστάση Γκίκα (Μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του KKE)
Πηγή: Ριζοσπάστης, 3/9/2017

Παραπομπές:

1. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», τ. 1, σελ. 761-762
2. F. Engels, The Condition of the Working Class in England, σελ.121.
3. Guardian, 24/8/2007, 18/7/2002
4. D. Renton, D. Seddon & L. Zeilig, The Congo: Plunder and Resistance, εκδ. Zed Books, Λονδίνο, 2007, σελ. 30-31.
5. http://www.worldfuturefund.org/Reports/Slavedeathtoll/slaverydeathtoll.html#2
6. Huffinghton Post, 24/2/2014, The Nation, 1/5/2015, Forbes, 3/5/2017.
7. Οι εκτιμήσεις ως προς τους ακριβείς αριθμούς ποικίλλουν. Τα στοιχεία είναι από τη Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, τ. 26, σελ. 411 και 430.
8. Human Development Report, 1991 και 2005, σελ. 82 και 153-155 αντίστοιχα.
9. Βλ. «Μονοπώλια και φασισμός: Δεσμοί αίματος που δεν παραγράφονται», στον «Ριζοσπάστη», 23/8/2009.
10. F. S. Saunders, Who paid the piper? The CIA and the Cultural Cold War, εκδ. Granta Books, 2000.
11. Human Development Report, 2005, σελ. 23.
12. K. Ondrias, Crimes of Democracy versus Crimes of Communism, εκδ. Trafford Publishing, Oxford, 2007, σελ. 144-145.
13. Human Development Report, 2010, σελ. 35, UNISEF, Press Release, 17/9/2010.
14 Guardian, 5/8/1999, Independent, 1/12/2010.
15 Credit Suisse, Global Wealth Report, 2014, Human Development Report, 1999, Oxfam International Report, 2014.
16. Human Development Report, 1997, σελ. 112.

Ισπανικός Εμφύλιος (1936 – 1939). Ενα «εθνικό – διεθνικό» ταξικό πεδίο μάχης

Στις 17 – 18 Ιούλη 1936 εκδηλώθηκε στρατιωτικό κίνημα στην Ισπανία, με σκοπό την ανατροπή της νεοσχηματισθείσας κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου (ενός πολιτικού συνασπισμού με επικεφαλής τους Σοσιαλιστές, στον οποίο μετείχε και το ΚΚ Ισπανίας). Το κίνημα προετοιμαζόταν από καιρό από τμήματα της αστικής τάξης που προσανατολίζονταν στην επιβολή ανοιχτής φασιστικής δικτατορίας. Επικεφαλής του τέθηκε ο στρατηγός Φρ. Φράνκο.

Οι κινηματίες είχαν με το μέρος τους περίπου τη μισή δύναμη του τακτικού στρατού, τη Στρατιά της Αφρικής (αποτελούμενη βασικά από Μαροκινούς – από το Ισπανικό Μαρόκο άλλωστε ξεκίνησε και στέριωσε το πραξικόπημα), μεγάλο μέρος των Σωμάτων Ασφαλείας και βεβαίως τα δεκάδες χιλιάδες μέλη των φασιστικών – παρακρατικών οργανώσεων (όπως οι Φαλαγγίτες, οι Καρλιστές, κ.ά.), που ξεπερνούσαν σε αριθμητική δύναμη τον τακτικό στρατό και αποτέλεσαν σημαντική δύναμη κρούσης των φασιστών.
Ωστόσο, με εξαίρεση ορισμένες επαρχίες (όπου καταλυτικό ρόλο στην επικράτησή τους έπαιξε η επιρροή της Καθολικής Εκκλησίας και του Βατικανού υπέρ των φασιστών) και την πόλη της Σεβίλλης, οι πραξικοπηματίες δεν κατάφεραν να κυριαρχήσουν. Ειδικά στα αστικά κέντρα, όπου νικήθηκαν κατά κράτος από την οπλισμένη εργατιά. «Στα εργοστάσια και στα ορυχεία συγκροτούνταν εργατικά τάγματα που οπλίζονταν με ό,τι μπορούσαν (…) Ολο το βάρος των πρώτων μαχών με τον καλά εφοδιασμένο στρατό των κινηματιών έπεσε στα ανεκπαίδευτα αυτά και κακοοπλισμένα τμήματα της πολιτοφυλακής που κατόρθωσαν με μεγάλες θυσίες να αναχαιτίσουν (…) το φασιστικό κίνημα».1
Αλλά ούτε και στο ναυτικό οι πραξικοπηματίες είχαν ιδιαίτερη επιτυχία, αφού οι ναύτες, έχοντας συγκροτήσει επαναστατικά συμβούλια, εξεγέρθηκαν, εκτέλεσαν τους αξιωματικούς τους και απέτρεψαν την παράδοση των περισσότερων πλοίων στον Φράνκο.

Τις κρίσιμες όμως εκείνες ώρες (όπως και στη συνέχεια), στην πάλη του εργαζόμενου λαού, βάρυναν καταλυτικά οι ταλαντεύσεις, η αναβλητικότητα, έως και τάση συμβιβασμού της σοσιαλδημοκρατικής ηγεσίας του Λαϊκού Μετώπου απέναντι στην αστική – φασιστική επιθετικότητα. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα, όπως και τα υπόλοιπα κόμματα που απάρτιζαν το Λαϊκό Μέτωπο, ήταν βεβαίως αστικά ή αστικοποιημένα κόμματα, με τα οποία το ΚΚ είχε συμμαχήσει στο πλαίσιο της στρατηγικής που χάραξε το 7ο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Γεγονός, που είχε άμεσες επιπτώσεις στον προσανατολισμό και την αποτελεσματικότητα της πάλης για την υπόθεση της εργατικής τάξης. Οπως απέδειξε η πείρα των Λαϊκών Μετώπων, τόσο στην Ισπανία όσο και στη Γαλλία, η στρατηγική αυτή ούτε τον σοσιαλισμό έφερε πιο κοντά, ούτε το φασισμό μπόρεσε να αναχαιτίσει, καταδεικνύοντας ότι τα θεμελιώδη συμφέροντα της εργατικής τάξης βρίσκονται σε αδιάκοπη αντίθεση με τα αντίστοιχα της αστικής (τόσο σε καιρούς ειρήνης όσο και σε καιρούς πολέμου) και δεν «χωρούν» σε καλούπια αστικής διαχείρισης.
Σε στρατιωτικό επίπεδο, στην πλάστιγγα υπέρ των φασιστικών δυνάμεων, βάρυνε σίγουρα η άμεση και αποφασιστική συνδρομή των Ιταλίας, Γερμανίας και Πορτογαλίας με στρατιωτικό υλικό, άρματα μάχης, αεροπλάνα και στρατεύματα (50.00 – 60.000, 16.000 και 8.000 – 12.000 αντίστοιχα), αλλά και το ταυτόχρονο εμπάργκο των καπιταλιστικών κρατών (ΗΠΑ, Γαλλία, Βρετανία, κ.ά.) προς τη Δημοκρατική Ισπανία (πολιτική της δήθεν «Μη-Επέμβασης»).

Ολα τα παραπάνω συνέτειναν στη γρήγορη προέλαση των φασιστικών στρατευμάτων, που το Σεπτέμβρη του 1936 βρέθηκαν στις πύλες της Μαδρίτης. Το τέλος της Δημοκρατικής Ισπανίας θα ερχόταν σίγουρα πιο γρήγορα, αν δεν υπήρχε η γενναία σοβιετική στρατιωτική βοήθεια – που μόλις είχε αρχίσει να καταφθάνει – αλλά και ένας στρατός, που για πρώτη φορά έκανε την εμφάνισή του. Επρόκειτο για τις Διεθνείς Ταξιαρχίες.

Ενας διεθνής προλεταριακός στρατός

Οι Διεθνείς Ταξιαρχίες συγκροτήθηκαν με απόφαση της Κομμουνιστικής Διεθνούς στις 18 Σεπτέμβρη 1936, ενώ στις γραμμές τους εντάχθηκαν συνολικά 35.000 περίπου μαχητές, από το Μεξικό έως την Κίνα. Αρχικά, ο σοσιαλιστής πρωθυπουργός του Λαϊκού Μετώπου Λ. Καμπαλέρο αντιτάχθηκε στο όλο εγχείρημα. Στη συνέχεια, ωστόσο, υπό το βάρος των προελαυνόντων στρατευμάτων του Φράνκο, αναγκάστηκε σε υποχώρηση. Οι αναρχικοί (CNT) υπήρξαν επίσης αρνητικοί, απαγορεύοντας μάλιστα το πρώτο διάστημα την είσοδο στους ξένους εθελοντές στα σύνορα που έλεγχαν. Τέτοιας «υποδοχής» έτυχε και μια ομάδα Ελλήνων εθελοντών, τους οποίους «πιάσανε οι Ισπανοί φρουροί που ανήκαν στους αναρχικούς της CNT και τους κράτησαν 40 ώρες» μέχρι να απελευθερωθούν με παρέμβαση του Λαϊκού Μετώπου.2 Να σημειώσουμε πως ξένοι εθελοντές εντάχθηκαν τελικά, τόσο στην αναρχική CNT όσο και στο τροτσκιστικό POUM, σε πολύ μικρότερο όμως βαθμό απ’ ό,τι στις Διεθνείς Ταξιαρχίες.
Οι μαχητές των Διεθνών Ταξιαρχιών ήταν στην πλειοψηφία τους οργανωμένοι κομμουνιστές: το 60% των Γάλλων, το 70% των Αμερικανών, το 75% των βαλκάνιων λαών, το 80% – 90% των Γερμανών, κ.ο.κ. Το 80% ήταν εργάτες, στην πλειοψηφία τους νέοι, αλλά και «ψημένοι» στους ταξικούς αγώνες στις χώρες τους.3

Το ίδιο ίσχυε και για τους Ελληνες. Ο Δημήτρης Σακαρέλλος ήταν Γραμματέας του σωματείου Φορτοεκφορτωτών Πειραιά, ο Νίκος Βαβούδης Γραμματέας του Εργατικού Κέντρου Πειραιά, ο Νίκος Καραγιάννης στέλεχος της Ναυτεργατικής Ενωσης, ο Α. Δεληγιάννης Γραμματέας της Καπνεργατικής Ομοσπονδίας Ελλάδας, ο Κώστας Βερνικιώτης εκ των ηγετών των μεγάλων καπνεργατικών αγώνων στο Αγρίνιο, κ.ο.κ. Ολοι στελέχη του ΚΚΕ. Οι μισοί σχεδόν από τους μαχητές που προήλθαν από την Ελλάδα ήταν ναυτεργάτες. Οι Ελληνες που κατέφθασαν στην Ισπανία απ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου (τα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα, την Κύπρο, την Αίγυπτο, τη Γαλλία, την Αγγλία, τις ΗΠΑ και τον Καναδά, κ.λπ.) ήταν επίσης εργάτες στην πλειοψηφία τους: Ανθρακωρύχοι, οικοδόμοι, μεταλλουργοί, κ.ο.κ.
Ειδική αναφορά πρέπει να γίνει στους Ελληνες μετανάστες στις ΗΠΑ, που «σκυμμένοι ως ήταν στο μόχθο της δουλειάς, στα χυτήρια, στα εργοστάσια, στις κουζίνες, στο δρόμο, ορθώθησαν, έριξαν τα σύνεργά τους, αφήκαν τις προσωπικές έγνοιες και φροντίδες και κίνησαν να πάνε (…) ν’ αγωνισθούν για το καλό του κόσμου».4 Οι Ελληνες μετανάστες στις ΗΠΑ υπήρξαν η πολυπληθέστερη ομάδα Ελλήνων που πολέμησε στην Ισπανία. Πολλοί εξ αυτών ήταν μέλη του ΚΚ ΗΠΑ (όπως οι Στέφανος Τσερμέγκας, Χρήστος Μούγιαννης, Κώστας Σαμαράς, κ.ά.), με μακρά «θητεία» στους αγώνες της εργατικής τάξης (και όχι μόνο της ομογένειας), στην οργάνωση της πάλης των ανέργων την περίοδο της καπιταλιστικής κρίσης 1929 – 1933, κ.ο.κ.
Στις Διεθνείς Ταξιαρχίες εντάχθηκαν, τέλος, και τρεις Ελληνίδες από τον Καναδά (η Μαρία Νικολάου, η Ελένη Νικηφόρου και η Τούλα Ιωάννου), που υπηρέτησαν ως νοσοκόμες.
Η βάση των Διεθνών Ταξιαρχιών ήταν στο Αλμπαθέτε, όπου οι ξένοι εθελοντές συγκεντρώνονταν και εκπαιδεύονταν για περίπου ένα μήνα προτού διοχετευτούν στα διάφορα πεδία των μαχών. Συχνά, βέβαια, οι πολεμικές ανάγκες ήταν τέτοιες, που οι εθελοντές στέλνονταν απευθείας στο μέτωπο.
Οι Διεθνείς Ταξιαρχίες υπήρξαν ένα λαμπρό παράδειγμα διεθνούς προλεταριακού στρατού. Παρότι δεν ήταν ένας επαναστατικός στρατός (ως προς τον στρατηγικό σκοπό για τον οποίο μαχόταν), ωστόσο διέθετε πολλά από τα χαρακτηριστικά του, π.χ. στη σύνθεση, στη λειτουργία, στη συνειδητή πειθαρχία και τον ηρωισμό που απορρέουν από το δίκαιο του πολέμου, κ.ο.κ.

Η συμβολή των Ελλήνων κομμουνιστών

Το ΚΚΕ, παρά τις πρωτοφανείς έως τότε συνθήκες παρανομίας και καταστολής, στις οποίες βρέθηκε με την επιβολή της δικτατορίας Μεταξά (4 Αυγούστου 1936), ανταποκρίθηκε με αξιοθαύμαστο τρόπο στο διεθνιστικό του καθήκον, καλώντας «ιδιαίτερα τους εργάτες και προπαντός τους ναυτεργάτες (…) να πρωτοστατήσουν στην πάλη (…) ενισχύοντας ολόθερμα την υπόθεση της ισπανικής δημοκρατίας».5 Ακολούθως, συγκροτήθηκε ειδική επιτροπή βοήθειας (αρμόδια και για τη στρατολόγηση εθελοντών μαχητών), ενώ η Εργατική Βοήθεια άνοιξε έρανο για τα θύματα του φασισμού στην Ισπανία. Να σημειωθεί πως, σύμφωνα με μια πηγή, πάνω από 2.000 κομμουνιστές και εργάτες έσπευσαν να δηλώσουν εθελοντές για τον Ισπανικό Εμφύλιο. Και παρότι οι περισσότεροι δεν μπόρεσαν να το κάνουν πράξη λόγω της μεταξικής δικτατορίας, αρκετοί τα κατάφεραν. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει έγγραφο του υφυπουργείου Δημόσιας Ασφάλειας (Φλεβάρης 1937), «απεστάλη εντεύθεν εις Ισπανίαν (…) ικανός αριθμός Ελλήνων κομμουνιστών προς κατάταξιν εις τα εθελοντικά σώματα ων ερυθρών».6

Η μετάβαση στην Ισπανία διά ξηράς υπήρξε ιδιαίτερα ριψοκίνδυνη υπόθεση. Πολλοί συνελήφθησαν, φυλακίστηκαν ή ακόμα και «εξαφανίστηκαν» στην πορεία. Συγκριτικά, η θαλάσσια οδός ήταν πιο ασφαλής (αν και όχι πάντα). Ετσι, οι περισσότεροι εθελοντές μαχητές μετέβαιναν στη Γαλλία (δήθεν ως οικονομικοί μετανάστες) και κατόπιν, με την καταλυτική συνδρομή της Ναυτεργατικής Ενωσης (που είχε μεταφέρει την έδρα της στη Μασσαλία), περνούσαν στην Ισπανία.

Οι πρώτοι Ελληνες μαχητές κατέφθασαν τον Οκτώβρη του 1936 και εντάχθηκαν στους βαλκανικούς λόχους των ταγμάτων «Ντομπρόφσκι» και «Τέλμαν» της 11ης και 12ης Διεθνούς Ταξιαρχίας, αντίστοιχα, λαμβάνοντας το «βάπτισμα του πυρός» υπερασπιζόμενοι τη Μαδρίτη. Στη συνέχεια και καθώς οι Διεθνείς Ταξιαρχίες αναπτύσσονταν με την έλευση νέων εθελοντών, οι Ελληνες κατανεμήθηκαν – ανάλογα με τη χώρα προέλευσής τους – στα τάγματα «Γ. Δημητρώφ» (Ελλάδα), «Α. Λίνκολν» (ΗΠΑ, Καναδάς) και 2ο βρετανικό τάγμα (Κύπρος), όλα τμήματα της 15ης Διεθνούς Ταξιαρχίας.

Τον Ιούλη του 1937, με πρωτοβουλία των κομμουνιστών, συγκροτήθηκε επίσης ένας αμιγώς ελληνικός λόχος, που πήρε το όνομα «Ν. Ζαχαριάδης» (μετέπειτα «Ρήγας Φεραίος»). Πρώτος διοικητής του λόχου διετέλεσε ο Γιάννης Παντελιάς, υποδιοικητής ο Αναγνώστης Δεληγιάννης και πολιτικός επίτροπος ο Κυριάκος Στεφόπουλος. Η δύναμή του αρχικά ήταν 40 μαχητές, ενώ στο απόγειό του έφτασε τους 125.7
Οι Ελληνες πολέμησαν σε όλα τα μέτωπα του πολέμου, δίνοντας αλλεπάλληλες σκληρές μάχες: Στον Χαράμα (όπου πολλοί Ελληνες μαχητές προήχθησαν για την ανδρεία τους), στο Μπρουνέτ και στο Μπελτσίτε – Κουίντο (όπου ο ελληνικός λόχος κράτησε τις θέσεις που κατέλαβε παρά τις αλλεπάλληλες αντεπιθέσεις του εχθρού – από τους 75 μαχητές του επέζησαν μόλις οι 17…αλλά κράτησαν! «Ετσι», αναφέρει ο Α. Δεληγιάννης, «ο λόχος μας έγραψε εκείνες τις μέρες μια από τις καλύτερες σελίδες στην ιστορία του εμφυλίου πολέμου της Ισπανίας δοξάζοντας το λαό μας και το ΚΚΕ»8). Κατόπιν, ο ελληνικός λόχος ανασυγκροτήθηκε (με νέους εθελοντές και όσους τραυματίες είχαν αναρρώσει) και συνέχισε να μάχεται στο Τερουέλ, στην Αραγονία, έως και την τελική μάχη που έλαβαν μέρος οι Διεθνείς Ταξιαρχίες στον ποταμό Εβρο. Από το νοσοκομείο όπου βρισκόταν, ο ναυτεργάτης Κ. Μαρκόπουλος, έγραφε τον Απρίλη του 1938: «Κανένας μας δεν μένει πίσω. Αν και δεν έχουμε βάλει μπουκιά στο στόμα μας δύο ολόκληρες μέρες, αν και τα χείλια μας είναι κατάξερα (…) Μια φωνή, ένας όρκος επικρατεί παντού: «No Pasaran!»».9

Ο συνολικός αριθμός των Ελλήνων που πολέμησαν στις Διεθνείς Ταξιαρχίες εκτιμάται μεταξύ 300 – 500. Ωστόσο, υπήρχαν και άλλοι, που υπηρέτησαν στο ναυτικό της Δημοκρατικής Ισπανίας, στις διάφορες δομές επιμελητείας του τακτικού στρατού κ.λπ.

Ξεχωριστή, τέλος, ήταν η συνδρομή των Ελλήνων ναυτεργατών (υπό την καθοδήγηση της Ναυτεργατικής Ενωσης), που με εξαιρετική αυτοθυσία και ηρωισμό επάνδρωσαν τα ισπανικά πλοία, μεταφέροντας πολεμοφόδια, συχνά με το όπλο στο χέρι. Οι θαλάσσιες μεταφορές προς τη Δημοκρατική Ισπανία ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνες, αφού τα πλοία βάλλονταν συνεχώς από τη γερμανική αεροπορία και τα ιταλικά υποβρύχια. Εξίσου κινδύνευαν και τα πληρώματα των ελληνικών εμπορικών πλοίων (οι Ελληνες εφοπλιστές έκλειναν συμφωνίες και με τις δύο πλευρές του Εμφυλίου, αποκομίζοντας αστρονομικά κέρδη, εξαιτίας του «υψηλού ρίσκου» του ταξιδιού). Πολλοί ναυτεργάτες έχασαν τη ζωή τους ή κατέληξαν αιχμάλωτοι.
Σε αρκετές περιπτώσεις, με πρωτοβουλία των κομμουνιστών ναυτεργατών, τα πληρώματα των πλοίων με προορισμό τα λιμάνια που ήλεγχαν οι φασίστες κατέβηκαν σε απεργία ή στασίασαν μεταφέροντας τα φορτία τους στη Δημοκρατική Ισπανία. Οι ενέργειες αυτές είχαν εξαιρετική σημασία δεδομένου ότι με την επιστροφή τους στην Ελλάδα οι ναυτεργάτες αντιμετώπιζαν με βεβαιότητα, είτε τη φυλακή, είτε την πείνα (σε μια εποχή όπου η ανεργία στους ναυτεργάτες ήταν τρομακτική).

Φάρος προλεταριακού διεθνισμού

Οι Διεθνείς Ταξιαρχίες υπήρξαν ένα από τα λαμπρότερα παραδείγματα προλεταριακού διεθνισμού στην Ιστορία του κομμουνιστικού – εργατικού κινήματος. Εκατομμύρια εργαζόμενοι κινητοποιήθηκαν απ’ άκρη σ’ άκρη της Γης υπέρ του αγώνα του ισπανικού λαού. Τα ΚΚ και τα ταξικά συνδικάτα πρωτοστάτησαν για την – όσο το δυνατόν – ασφαλή μετάβαση των απανταχού εθελοντών στην Ισπανία, μεριμνώντας για τη σίτιση, τη στέγαση και βεβαίως τη μεταφορά τους εκεί, με κάθε μέσο (πλοία, τρένα, φορτηγά, με οδηγούς μέσα από τα Πυρηναία, κ.ο.κ.).

Το στοιχείο του προλεταριακού διεθνισμού αντικατοπτριζόταν χαρακτηριστικά στη σύνθεση των Διεθνών Ταξιαρχιών, οι μαχητές των οποίων προέρχονταν από 53 συνολικά χώρες. Η ουσία του όμως έγκειτο πρώτα και κύρια στο περιεχόμενο της πάλης τους. Πολεμώντας υπέρ του εργαζόμενου ισπανικού λαού, οι μαχητές των Διεθνών Ταξιαρχιών είχαν συνείδηση πως πολεμούσαν ταυτόχρονα και για την υπόθεση της δικής τους και της παγκόσμιας εργατιάς. «Ο μόνος δρόμος πίσω στη Γερμανία είναι μέσα από τη Μαδρίτη», είχε πει χαρακτηριστικά ένας Γερμανός, ο H. Beimler. Αντίστοιχα, όπως έγραφε ο Κατσούνης από τo μέτωπο, οι Ελληνες μαχητές «πολεμώντας εδώ στην Ισπανία πολεμούν και το μεταξικό φασισμό στην Ελλάδα». «Η ύπαρξη και μόνο καθαυτή ενός τέτοιου στρατού», επεσήμανε ο Αμερικανός κομμουνιστής και μαχητής των Διεθνών Ταξιαρχιών A. Bessie, αποτελούσε «κατηγορηματική απόδειξη ότι [η παγκόσμια εργατιά] έχει κοινό συμφέρον και σκοπό».10
Η ενότητα της τάξης στα συμφέροντα και το σκοπό – πέρα από εθνικότητα ή φυλή – αποτυπώθηκε επίσης στο γεγονός ότι εργάτες της αποικιοκράτειρας Βρετανίας και της αποικιοκρατούμενης Κύπρου πολέμησαν δίπλα – δίπλα στο ίδιο τάγμα. Οπως επίσης οι λευκοί και νέγροι μαχητές του αμερικανικού τάγματος «Α. Λίνκολν» (ο κομμουνιστής O. Law υπήρξε μάλιστα ο πρώτος νέγρος επικεφαλής λευκών στρατιωτών στην Ιστορία).11

Στην Ισπανία δεν συγκρούστηκε μόνο ο ντόπιος ένοπλος εργαζόμενος λαός με ντόπιες αστικές στρατιωτικές και παραστρατιωτικές δυνάμεις. Συγκρούστηκαν επίσης οι Γερμανοί κομμουνιστές και εργάτες με τη γερμανική «Λεγεώνα του Κόνδορα», οι Ιταλοί με τους στρατιώτες του ιταλικού εκστρατευτικού Σώματος, οι Πορτογάλοι με τους συμπατριώτες τους της «Λεγεώνας Βιριάτο», οι Γάλλοι με τους φασίστες ομοεθνείς τους του τάγματος «Ζαν Ντ’ Αρκ», οι Σοβιετικοί με τους Ρώσους αντεπαναστάτες που έσπευσαν να καταταχθούν στο στρατό του Φράνκο, κ.ο.κ.12Οπως πολύ χαρακτηριστικά τόνισε ο δικτάτορας της Πορτογαλίας Α. Σαλαζάρ, επρόκειτο για «μια διεθνή σύγκρουση σε ένα εθνικό πεδίο μάχης».13
Βεβαίως, η διεθνής του διάσταση και η σημασία της διεθνιστικής αλληλεγγύης, δεν παραγράφει το γεγονός πως ο Ισπανικός Εμφύλιος διεξαγόταν στο εθνικό πεδίο πάλης, που αποτελεί το κύριο πεδίο πάλης για κάθε ΚΚ – και τότε και σήμερα.

Οι Διεθνείς Ταξιαρχίες διαλύονται – η πάλη συνεχίζεται…

Υποχωρώντας στις διαρκείς πιέσεις της Διεθνούς Επιτροπής «Μη-Επέμβασης», ο Σοσιαλιστής πρωθυπουργός του Λαϊκού Μετώπου Χ. Νεγκρίν, ανακοίνωσε στις 21 Σεπτέμβρη 1938 τη διάλυση των Διεθνών Ταξιαρχιών, ευελπιστώντας στην ταυτόχρονη αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων της άλλης πλευράς, αλλά και στη χαλάρωση του διεθνούς εμπάργκο κατά της Δημοκρατικής Ισπανίας – κάτι που, βεβαίως, δεν συνέβη. Ετσι η Δημοκρατική Ισπανία στερήθηκε ένα πολύ σημαντικό μάχιμο δυναμικό και μάλιστα, ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη η κρίσιμη μάχη του Εβρου.

Γενικά, μια ακριβής εκτίμηση των θυσιών σε απώλειες των Διεθνών Ταξιαρχιών είναι εξαιρετικά δύσκολη, για μια σειρά από λόγους. Ωστόσο, η πλειονότητα των πηγών συγκλίνει στο γεγονός ότι υπήρξαν ιδιαίτερα υψηλές, κυμαινόμενες στο 1/3 του συνόλου. Αυτό ισχύει και για τους Ελληνες, των οποίων οι απώλειες «οπωσδήποτε ξεπερνούν τους 100».14 Οι μεγάλες απώλειες οφείλονταν τόσο στο ότι η συντριπτική πλειοψηφία των μαχητών ήταν εργατόπαιδα, που δεν είχαν ξαναπιάσει όπλο στη ζωή τους, όσο και στο ότι οι Διεθνείς Ταξιαρχίες αξιοποιήθηκαν γενικά ως «δύναμη κρούσης», στις πιο επικίνδυνες αποστολές και μέτωπα. Οφείλονταν, τέλος, στο γεγονός ότι οι ίδιοι οι μαχητές, πεπεισμένοι για την υπόθεση του πολέμου, ρίχνονταν στη μάχη με απαράμιλλη αυτοθυσία, έτοιμοι πάντοτε να δώσουν ακόμα και τη ζωή τους για αυτή.
Για κείνους που επέζησαν, πάντως, το μέλλον διαγραφόταν εξαιρετικά δυσοίωνο, δεδομένου ότι στις χώρες των περισσοτέρων κυριαρχούσαν φασιστικά – δικτατορικά καθεστώτα. Την εχθρότητα της αστικής τάξης της χώρας τους αντιμετώπισαν και όσοι προέρχονταν από τις αστικές δημοκρατίες. Το Βέλγιο και η Ολλανδία τους στέρησε την ιθαγένεια με το αιτιολογικό ότι υπηρέτησαν σε ξένο στρατό. Στις ΗΠΑ, πολλοί συνελήφθησαν και τέθηκαν υπό κράτηση, ενώ άλλοι απελάθηκαν. Στην Ελβετία καταδικάστηκαν σε φυλάκιση και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων.
Από τους Ελληνες μαχητές των Διεθνών Ταξιαρχιών, πολλοί πήραν την ισπανική ιθαγένεια και συνέχισαν να μάχονται μέχρι το τέλος. Κάποιοι μάλιστα παρέμειναν και μετά την επικράτηση του Φράνκο μετέχοντας σε αντάρτικες μονάδες. Οσοι πέρασαν στη Γαλλία, κλείστηκαν σε φυλακές και στρατόπεδα συγκέντρωσης (όπου συγκρότησαν δύο οργανωμένες ομάδες, στο Περπινιάν και στα Κάτω Πυρηναία). Απ’ αυτούς, κάποιοι κατάφεραν να διαφύγουν εντασσόμενοι στη γαλλική αντίσταση. Αλλοι, όπως το στέλεχος του ΚΚΕ Αναγνώστης Δεληγιάννης, παραδόθηκαν στις μεταξικές αρχές (ο Δεληγιάννης εξορίστηκε στον Αϊ – Στράτη και κατόπιν παραδόθηκε στους κατακτητές και εκτελέστηκε το 1943). Οι ναυτεργάτες συνέχισαν την πάλη τους μέσα από τις γραμμές της Ομοσπονδίας Ελληνικών Ναυτεργατικών Οργανώσεων (ΟΕΝΟ).
Στην πλειοψηφία τους οι κομμουνιστές μαχητές των Διεθνών Ταξιαρχιών δεν έπαψαν ποτέ να παλεύουν για την υπόθεση της εργατικής τάξης. Χαρακτηριστική είναι π.χ. η περίπτωση του Νίκου Καραγιάννη, που μετά την Ισπανία ηγήθηκε του ΕΑΜικού κινήματος στη Μέση Ανατολή και κατόπιν πολέμησε στον ΔΣΕ για να πεθάνει στην πολιτική προσφυγιά. `Η του Νίκου Βαβούδη, που το 1951, δουλεύοντας στον παράνομο μηχανισμό του Κόμματος, προτίμησε να αυτοκτονήσει παρά να παραδοθεί ζωντανός στα χέρια της Ασφάλειας. `Η του Κώστα Βιδάλη, ανταποκριτή του «Ριζοσπάστη» στον Ισπανικό Εμφύλιο, που το 1946 δολοφονήθηκε με άγρια βασανιστήρια από παρακρατικούς του Σούρλα, όντας σε αποστολή για την αστική τρομοκρατία στη Θεσσαλία. Και τόσων, τόσων άλλων…

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, Παγκόσμια Ιστορία, τ. Θ1 – Θ2, εκδ. «Μέλισσα», Αθήνα, σελ. 469.
2. Παλαιολογόπουλος Δ., Ελληνες αντιφασίστες εθελοντές στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο (1936 – 1939), εκδ. «Φιλιππότη», Αθήνα, 1986, σελ. 61.
3. Thomas H., The Spanish Civil War, εκδ. Penguin, London, 1961, σελ. 258 και Alpert M, «The Clash of Spanish Armies: Contrasting Ways of War in Spain, 1936 – 1939», στο War in History, τ. 6(3), 1999, σελ. 331 – 351.
4. Αρχείο ΚΚΕ – έγγραφο 420011.
5. Το ΚΚΕ, Επίσημα Κείμενα, τ. 4ος, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1975, σελ. 421.
6. Σφήκας Θ., Η Ελλάδα και ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος, εκδ. «Στάχυ», Αθήνα, 2000, σελ. 225 – 226.
7. «Ριζοσπάστης», 5 Οκτώβρη 1975 και 16 Νοέμβρη 1980.
8. Τσερμέγκας Στ. & Τσιρμιράκης Λ., No Pasaran. Ελληνες αντιφασίστες εθελοντές στην Ισπανία, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1987, σελ. 44.
9. Τσερμέγκας Στ. & Τσιρμιράκης Λ., ό.π., σελ. 44. No Pasaran («Δεν θα περάσουν»): Σύνθημα που βροντοφώναξε κατά την πολιορκία της Μαδρίτης το ηγετικό στέλεχος του ΚΚ Ισπανίας Ντ. Ιμπαρούρι – η θρυλική «πασιονάρια» – για να γίνει κατόπιν η φράση – σύμβολο όλου του αγώνα.
10. Regler G., The owl of Minerva, εκδ. «Farrar, Straus & Cudahy», N.Y., 1959, Τσερμέγκας Στ. & Τσιρμιράκης Λ., ό.π., σελ. 24 και Bessie A, Men in Battle, εκδ. «Chandler & Sharp», N.Y., 1939, σελ. 343.
11. Carroll P. N., The Odyssey of the Abraham Lincoln Brigade, εκδ. «Stanford University Press», Stanford, 1994, σελ. 18.
12. Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί πως μεταξύ των Γερμανών και Ιταλών στρατιωτών υπήρξαν αρκετά «κρούσματα» αυτομολήσεων προς την άλλη πλευρά, όπως π.χ. στη μάχη του Χαράμα και της Γκουανταλαχάρα. Στην περίπτωση της τελευταίας, δε, ήταν τόσα πολλά, που το επιτελείο του Φράνκο αναγκάστηκε να διατάξει την «αποχώρηση των ιταλικών μονάδων από τον τομέα» («Ριζοσπάστης», 16 Νοέμβρη 1980).
13. Κατσούδας Κ., «Οι Ισπανοί εθνικιστές και η 4η Αυγούστου», στο Μνήμων, τ. 26, 2004, σελ. 168.
14. Παλαιολόγος Δ., ό.π., σελ. 102.

Του Αναστάση Γκίκα (μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ)

Δημοσιεύτηκε σε δύο μέρη στον Ριζοσπάστη