Ο Γιάννης Ρίτσος και τα τρία κόκκινα γράμματα: Κ.Κ.Ε.

Ο στρατευμένος της Τέχνης, ο κομμουνιστής Γιάννης Ρίτσος

Από πού να ξεκινήσεις και πού να τελειώσεις με τον Γιάννη Ρίτσο; «Είναι μακρύς ο δρόμος του, πολύ μακρύς αδερφέ μου»! Οσο μακρύς, όμως, κι αν ήταν ο δρόμος του Ρίτσου, και όσο δύσκολος, ήταν ένας δρόμος ίσος, καθαρός και σίγουρος. Για την ακρίβεια, ο δρόμος του Γιάννη Ρίτσου δεν ήταν ίσος. Ηταν σπειροειδής και εξελικτικός. Μοιάζει με μια θεόρατη στρογγυλή σκάλα που ξεκινάει από τη γη και ανεβαίνει κυκλικά στους ατέλειωτους ουρανούς. Μοιάζει με μια τεράστια τοιχογραφία της ανθρωπότητας. Μια τοιχογραφία που ξεκινάει από το πάντα και θα φτάσει στις αταξικές κοινωνίες του μέλλοντος. Και θα συνεχίσει …αφού αυτό το ταξίδι, δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος!

Κάθε σκαλί αυτής της τεράστιας σκάλας, που ανέβαινε ο ποιητής, κάθε πινελιά αυτής της τεράστιας τοιχογραφίας, που μελετούσε και εξηγούσε ο ποιητής, ήταν και μια κατάκτηση. Μια κατάκτηση, η οποία τον έφερνε πιο κοντά στην αλήθεια. Μια αλήθεια χωρίς περιορισμούς. Μια στέρεη και καθαρή αλήθεια. Κάθε νέο σκαλί αυτής της χωρίς αρχή και χωρίς τέλος σκάλας, δεν έμοιαζε με το προηγούμενο, ούτε με το επόμενο. Κάθε σκαλί ήταν ένα στάδιο. Και, ωστόσο, αυτά τα ξεχωριστά σκαλιά, αυτά τα ξεχωριστά στάδια, είναι μια αδιάκοπη συνέχεια! Μια συνεχής, σπειροειδής άνοδος (…)

***

(…) Ο ποιητής έκανε τη σωστή επιλογή στο σωστό χρόνο. Από τα πρώτα του ποιητικά βήματα κιόλας άνοιξε μέσα στο μυαλό του και την καρδιά του τεράστια μαρξιστικά θεμέλια, σίγουρες φιλοσοφικές, επιστημονικά αποδεδειγμένες θεωρίες και πρακτικές, και πάνω σε αυτά τα σίγουρα και παραγωγικά θεμέλια ακούμπησε το πολύτιμο έργο του. Ενα έργο το οποίο δεν επιτρέπει αμφισβητήσεις! Γιατί δεν είναι ποιητική αδεία σκόρπιες λέξεις ή ποιητική αδεία όμορφες λέξεις. Το έργο του Γιάννη Ρίτσου είναι μέρος της ανθρώπινης ιστορίας. Είναι μέρος της πολιτικής και οικονομικής επιστήμης. Είναι μέρος της φιλοσοφικής και επιστημονικής γνώσης. Είναι εργαλείο στα χέρια της εργατικής τάξης. Είναι μέρος της επανάστασης.

Ο Γιάννης Ρίτσος δεν είναι απλώς ένας πολύ καλός ποιητής. Είναι ένας πολύ καλός κομμουνιστής ποιητής. Και αυτά τα δυο πράγματα, είναι διαφορετικά πράγματα. Καλούς ποιητές συναντάς, μπορείς να συναντήσεις, αρκετούς. Καλούς κομμουνιστές ποιητές, δεν συναντάς με το τσουβάλι. Είναι μετρημένοι στα δάκτυλα. Είναι ξεχωριστοί! Και είναι ξεχωριστοί, γιατί η ποίησή τους δεν έχει να κάνει μόνον με την αισθητική. Εχει να κάνει με την αισθητική και με την πορεία του κόσμου. Γιατί είναι μια ποίηση που περικλείει μέσα της όλο το πλάτος της ανθρώπινης γνώσης. Από τα πιο απλά έως τα πιο πολύπλοκα. Είναι μια ποίηση που απαιτεί γνώσεις για να τη γράψεις και γνώσεις για να την αναγνώσεις (…)

Ο,τι έγραφε, το εφάρμοζε

(…) Οσοι από τους αναγνώστες του Γιάννη Ρίτσου έχουν μαρξιστικές γνώσεις έχουν πολύ καλύτερη πρόσβαση στο έργο του ποιητή. Οσο βαθύτερες είναι οι μαρξιστικές γνώσεις τους, τόσο βαθύτερα φτάνουν στο έργο του. Είναι κρίμα να διαβάζει κανείς τον Γιάννη Ρίτσο μόνο στο πρώτο επίπεδο. Ολη η ομορφιά της ποίησής του και όλες οι γεύσεις της είναι στα δεύτερα και τρίτα επίπεδα… Εκεί, δηλαδή, που μπλέκεται η πλατύτερη ανθρώπινη ιστορική γνώση με το ποιητικό ταλέντο. Δεν είναι λίγο πράγμα, βέβαια, να γεύεσαι την οικονομία, την περιεκτικότητα της ποίησης. Αλλο πράγμα, όμως, να γεύεσαι μαζί με τα παραπάνω και την πορεία του κόσμου μέσα από την ποίηση (…)

(…) Ωστόσο, και αυτό είναι εξαιρετικό παράδειγμα για μίμηση, η μεγαλύτερη αρετή του Γιάννη Ρίτσου, είναι ότι συνταίριασε τη θεωρία με την πράξη. Την ποίηση με την προσωπική στάση ζωής. Συνταίριασε τα γραπτά του με τον καθημερινό πολιτικό αγώνα. Είναι από τους λίγους ποιητές, από τους λίγους διανοούμενους, που ό,τι έγραφε τα εφάρμοζε αυτός πρώτος! Και αυτή η εφαρμογή ήταν βασανιστική τόσο για το κορμί, όσο και για το «πνεύμα». (Το «πνεύμα» εδώ να διαβαστεί με τη διάσταση που έδινε εκείνος στη λέξη «πνεύμα»).

***

Το κορμί του Γιάννη Ρίτσου φέρνει απάνω του τα σημάδια του αγώνα του. Ο ποιητής δεν έγραφε απλώς στίχους και τους σκόρπαγε στον αέρα, νιώθοντας ότι έτσι τέλειωναν και οι υποχρεώσεις του. Εγραψε στίχους τους οποίους υπερασπιζόταν πρώτος στα χαρακώματα. Τους υπερασπιζόταν, μετρώντας παράλληλα τις αντοχές τους και τις αντοχές τις δικές του. Η ζωή του και οι ζωές των συντρόφων του ήταν τα ίδια τα ποιήματα. Ο ιστορικός θα δυσκολευτεί να ξεχωρίσει ποιος ήταν ο ποιητής και ποιο το ποίημα!

Τόσο ο Γιάννης Ρίτσος, όσο και οι στίχοι του, πέρασαν διά πυρός και σιδήρου. Και άντεξαν! Και αυτή η αντοχή δεν είναι αποτέλεσμα μεταφυσικό. Ο Γιάννης Ρίτσος και ο στίχος του είναι συνυφασμένοι με τα χαρακώματα και με τη συνέπεια! Χωρίς αυτές τις αρετές δεν υπάρχει καμία αξία. Γιατί ο Ρίτσος δεν έγραφε στίχους για να μαλακώσει τον πόνο. Εγραφε στίχους για να δικαιώσει τον πόνο. Εγραφε στίχους, οι οποίοι δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν χωρίς το κατάλληλο περιβάλλον. Χωρίς τις εξορίες και τις οικοδομές. Χωρίς τα συρματοπλέγματα και τις διαδηλώσεις. Χωρίς τη φάλαγγα στην Ασφάλεια και το καμίνι του εργοστασίου. Χωρίς τις εκτελέσεις και το νυστέρι του χειρουργού. Χωρίς τα αποσπάσματα και την επιστημονική έρευνα (…)

(…) Ο Γιάννης Ρίτσος δεν έπαψε ποτέ να τραγουδάει τον κομμουνισμό! Ούτε για μια στιγμή δεν πίστεψε, πως διάλεξε λάθος δρόμο. Ούτε σαν φευγαλέα σκέψη δεν πέρασε από το νου του πως συμμετείχε, ίσως, σε μια ουτοπία. Η εμμονή του στα πιστεύω του, δεν ήταν καλλιτεχνικός εγωισμός! Ηταν βαθιά γνώση του κόσμου. Ο Γιάννης Ρίτσος, άνθρωπος βαθιά συναισθηματικός, δεν υπέκυπτε ποτέ μονομερώς στο συναίσθημα! Λειτουργούσε με το συναίσθημα, αλλά και με το μυαλό, και με την επιστήμη. Ο Ρίτσος έφτασε στον κομμουνισμό, ύστερα από βαθιά μελέτη και όχι από τη φορά των πραγμάτων ή από τους στροβίλους της μόδας, της εποχής! Κανένας σοβαρός κομμουνιστής, ο οποίος θα γνωρίσει σε βάθος το μαρξισμό, όπως ο Ρίτσος, δεν επιτρέπει στον εαυτό του να αμφισβητήσει τη νομοτελειακή πορεία της κοινωνίας προς το τελειότερο. Δεν επιτρέπει στον εαυτό του τη γελοιοποίηση! Και πολύ περισσότερο, δεν επιτρέπει στον εαυτό του να υποκύψει στην ηττοπάθεια και να παραδοθεί.

Τίποτα το προσωπικό

Ο Γιάννης Ρίτσος έγραψε με ανεξίτηλο μελάνι (…) ζωγράφισε τον κόσμο με τα ανεξίτηλα χρώματα του μαρξισμού. Με τα ανεξίτηλα χρώματα του διαλεκτικού και του ιστορικού υλισμού. Και, βέβαια, με τις μελέτες και τη σκέψη του Λένιν. Δεν πρόκειται, λοιπόν, για μια οποιαδήποτε ποίηση. Πρόκειται για διαλεκτική ποίηση. Για φιλοσοφία. Για επανάσταση. Στα ποιήματά του, αλλά και στην ίδια τη ζωή του, δεν υπάρχει τίποτα το προσωπικό! Ο Ρίτσος δεν έγραφε για να περνάει η ώρα. Εγραφε για να αποκτάει αξία η ώρα. Τα γραπτά του και η παραδειγματική ζωή του ήταν η δική του συμμετοχή στην επανάσταση. Εγραφε για να συνεισφέρει και αυτός στην έφοδο στους ουρανούς! «Γλυκέ μου, εσύ δε χάθηκες. Μέσα στις φλέβες μου είσαι. Μέσα στις φλέβες ολουνών έμπα βαθιά και ζήσε».

Νιώθω την ανάγκη, κλείνοντας αυτό το σύντομο σημείωμα, να θυμίσω ένα ποίημα το οποίο θεωρώ ότι καθορίζει τον Γιάννη Ρίτσο. Και τον καθορίζει γιατί δείχνει την ιδεολογική του συνέπεια. Δείχνει το υψηλό ήθος του ανθρώπου. Μιλάει για «τρία κόκκινα γράμματα», για το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, για το κόμμα του. Μιλάει, δηλαδή, για το υποκείμενο της επανάστασης, για την ατμομηχανή, που θα τραβήξει τα βαγόνια που θα μεταφέρουν την εξέλιξη ένα ακόμα βήμα μπροστά. Ενα βήμα, όμως, που δε θα μοιάζει με τα προηγούμενα. Αφού η κομμουνιστική επανάσταση, στην οποία πίστευε ακράδαντα και αμετακίνητα ο Ρίτσος, δεν είναι μια ακόμα επανάσταση. Είναι η πλήρης ανατροπή.

«Κάπα, Κάπα, Εψιλον.

τρία κόκκινα γράμματα…

Πολύ πονέσαμε σύντροφοι,

πολύ ξαγρυπνήσαμε

πολύ μακριά κοιτάξαμε

από κανέναν δεν το δανειστήκαμε το κόκκινο.

– δικό μας αίμα

τρία κόκκινα γράμματα

σεμνή υπογραφή του λαού μας

στις λεωφόρους του μέλλοντος

ο δρόμος φεύγει γρήγορα

η Ιστορία δεν γυρίζει πίσω…»

«Η Ιστορία δεν γυρίζει πίσω». Από αυτή τη σκέψη αντλούσε τη χαρά και την πίστη ο Γιάννης Ρίτσος. Ηξερε βαθιά ότι το νερό στο ίδιο σημείο του ποταμού, δεν είναι ποτέ το ίδιο. Οτι τα πάντα κυλάνε («τα πάντα ρει»), τα πάντα μεταβάλλονται. Η κοινωνία αλλάζει, η κοινωνία μεταβάλλεται. Πώς να πει ο ποιητής ότι η γη δεν κινείται; Αφού κινείται και αυτός το γνωρίζει!

«Ακούω ξανά το μακρινό τραγούδι της θάλασσας. Αυτό δεν σταμάτησε ποτέ. Η αιώνια κίνηση, η αιώνια τέχνη. Η αιώνια μουσική. Ολα αυτά ακίνητα, ακίνητα για πάντα, μέσα στο νόμο της αιώνιας κίνησης».

*Τα αποσπάσματα που δημοσιεύουμε σήμερα είναι παρμένα από κείμενο που είχε ετοιμαστεί από τον σκηνοθέτη και σύντροφό μας Νίκο Αντωνάκο, για να εκφωνηθεί σε εκδήλωση στην Εταιρεία Ελλήνων Σκηνοθετών. Ο θάνατος, όμως, τον βρήκε ακριβώς την ώρα που είχε αρχίσει να μιλάει. Η ομιλία δημοσιεύθηκε τελικά στον «Ριζοσπάστη» και περιέχεται στο αφιέρωμα του περιοδικού «Θέματα Παιδείας» για τον Ρίτσο.

Οχτωβριανή Επανάσταση και λογοτεχνία

*

Ο Κωστής Παλαμάς

Από ομιλία του φιλόλογου και ιστορικού Γιώργου Τεμεκενίδη στο αμφιθέατρο της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ, σε εκδήλωση με θέμα «Σοσιαλιστική Επανάσταση και Λογοτεχνία» :

«Ο,τι κι αν πει κανείς για το μεγαλείο και την ακτινοβολία της Οχτωβριανής Επανάστασης είναι λίγο. Οι «Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο», όπως τις ονομάτισε ο Τζον Ριντ, δεν μπορούν να συγκριθούν με καμιά προγενέστερη επανάσταση, σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης Ιστορίας πάνω στον πλανήτη. Γιατί ήταν η πρώτη και η μόνη που κουβάλησε στις ματωμένες πλάτες της τον άνθρωπο για να τον ταξιδεύει από το βασίλειο της ανάγκης στο βασίλειο της ελευθερίας, χαρίζοντάς του για πρώτη φορά το δικαίωμα να απολαμβάνει στο ακέραιο τα αποτελέσματα της εργασίας του.

Το σύνθημα «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε» κάνει ακριβώς παγκόσμια την επανάσταση, που για πρώτη φορά δεν περιορίζεται στα όρια και στα πλαίσια, που προσδιορίζουν το χρώμα, η φυλή, ο γεωγραφικός όρος, η θρησκεία. Με την έννοια αυτή σημαδεύει τον 20ό αιώνα ως κοσμοϊστορικό γεγονός, αλλά ταυτόχρονα σημαδεύει συνολικά όλη την πορεία του ανθρώπου από τότε που πέρασε από το στάδιο της πρωτόγονης κομμουνιστικής κοινωνίας σε μια μακραίωνη διαδρομή μέσα από τις ταξικές κοινωνίες – τη δουλοκτησία, τη φεουδαρχία, τον καπιταλισμό. Γι’ αυτό και το «φάντασμα του κομμουνισμού» δεν έχει σύνορα. Ηταν και είναι το πιο όμορφο, το πιο γλυκό «φάντασμα» που γέννησε η ανθρωπότητα. Αυτό, λοιπόν, το «φάντασμα» που γέννησε η ανθρωπότητα, το «φάντασμα» πήρε σάρκα και οστά με την επανάσταση των μπολσεβίκων του Λένιν, πριν από 90 χρόνια. Αποτυπώνοντας τη σημασία της για όλον τον κόσμο, έγραψε ο Λένιν: «Εμείς αρχίσαμε αυτό το έργο. Πότε ακριβώς, σε πόσο χρονικό διάστημα, οι προλετάριοι ποιανού έθνους θα αποτελειώσουν το έργο αυτό, δεν είναι το ουσιαστικό ζήτημα. Το ουσιαστικό ζήτημα είναι ότι ο πάγος έσπασε, ο δρόμος άνοιξε, ο δρόμος χαράχτηκε».

Το τιμητικό δίπλωμα που συνόδευε το Βραβείο «Λένιν», που απονεμήθηκε στον Γιάννη Ρίτσο

Για την Οχτωβριανή Επανάσταση και τον ηγέτη της Λένιν έγραψε ο Μενέλαος Λουντέμης στη συλλογή του «Κραυγή στα πέρατα»: «Είδα το Λένιν. Τον είδα να τρέχει χέρι – χέρι με τη ζωή. Να σπρώχνει κατά τον ανήφορο, με τον ώμο, την Ιστορία. Τον είδα να λαχανιάζει και να βιάζεται. Γιατί όλα τότε ήταν βιαστικά. Ολα. Οι ώρες, οι σελίδες, οι στιγμές. «Σήμερα νωρίς – αύριο θα ‘ν’ αργά». Η Επανάσταση κοίταξε το παιδί της στα μάτια. Ναι. Ηταν καιρός. Το φώναξε κι η «Αβρόρα» από το ποτάμι. Ηταν καιρός. Θολός σιγόψελνε δίπλα της κι ο Νέβας. Τον ακολούθησαν σιγοψέλνοντας και τα κανάλια. Ηταν καιρός. Η πόλη σώπαινε πνιγμένη στα σκότη. Και μόνο το «Σμόλνυ» έφεγγε. Μόνο το «Σμόλνυ» έφεγγε σαν φανάρι. Για να δείξει στο μέλλον να περάσει»».

Ο Μαγιακόφσκι εκφραστής της Επανάστασης

«Ο σύντομος χρόνος που υπάρχει στη διάθεσή μας δεν επιτρέπει παρά σύντομες αναφορές για την επίδραση που είχε η Επανάσταση στο χώρο της λογοτεχνίας. Κορυφαίος ποιητικός της εκφραστής στη Ρωσία, ο Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι. Μέσα στις φυλακές έγραψε τα πρώτα του σοσιαλιστικά ποιήματα. Εκείνο που άστραψε την επαναστατική του λογοτεχνία ήταν το ποίημά του «Ενα σύννεφο με παντελόνια». Χαιρέτισε με ενθουσιασμό την Οχτωβριανή εξέγερση. Για τον Λένιν έγραψε ότι ήταν ο «ανθρωπινότερος άνθρωπος». Μαζί με τον Μαξίμ Γκόργκι, έγινε ο ιδρυτής του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Επηρέασε βαθιά το μεγαλύτερο, ίσως, Τούρκο ποιητή, τον Ναζίμ Χικμέτ, τον Λουί Αραγκόν, τον Πάμπλο Νερούντα, αλλά και πολλούς άλλους λιγότερο γνωστούς Ευρωπαίους λογοτέχνες. Ο Μαγιακόφσκι είχε κερδίσει την εκτίμηση του ίδιου του Λένιν. Και ο Στάλιν, για την αξία του είχε γράψει το 1935: «Ο Μαγιακόφσκι ήταν και παραμένει ο καλύτερος, ο πιο προικισμένος ποιητής της σοβιετικής εποχής μας. Η αδιαφορία στη μνήμη του ισούται με έγκλημα». Και να σκεφτεί κανείς ότι έφυγε από τη ζωή μόλις 37 χρονών».

Ο Κ. Βάρναλης, στη Μόσχα (1959), κατά τη διάκρισή του με το Βραβείο «Λένιν»

«Στην Ελλάδα, ποίηση και πεζογραφία, πριν ακόμα από τον Οχτώβρη του ’17, αρχίζουν και μπολιάζονται από τις ακτίνες του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου», με τα βάσανα της εργατικής τάξης και της αγροτικής φτωχολογιάς. Η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων λογοτεχνών, συνειδητά ή ασυνείδητα, ανεξάρτητα από τον πολιτικό χώρο στον οποίο ανήκαν, πρόβαλαν μέσα από το έργο τους τα λαϊκά προβλήματα. Οι εργατικές κινητοποιήσεις ενισχύουν την τάση αυτή.Είναι πολύ δύσκολο να βρεις προοχτωβριανό και, πολύ περισσότερο, μεταοχτωβριανό Ελληνα πεζογράφο ή ποιητή που να μην επηρεάστηκε από τα μηνύματα, τα οποία διαπέρασε τη λογοτεχνική τους φλέβα η μαρξιστική σάλπιγγα, είτε αυτοί οι συγγραφείς ταυτίστηκαν με την επαναστατική ιδεολογία είτε όχι. Αρκετοί, μάλιστα, από αυτούς υπέστησαν και διώξεις και πριν και μετά την Οχτωβριανή Επανάσταση. Γιατί, απλούστατα, κομμουνισμός δε σημαίνει «κάτω ο δουλοκτήτης, ζήτω ο φεουδάρχης» ούτε «κάτω ο φεουδάρχης ζήτω ο καπιταλιστής». Αλλά σημαίνει ένα μεγάλο ΖΗΤΩ ο Ανθρωπος και οι ανάγκες του. Με λίγες λέξεις: Ζήτω η ζωή, αλλά για όλους.

Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε κάποιες περιπτώσεις: Ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος επηρεασμένος από τις σοσιαλιστικές ιδέες ιδρύει, μόλις το 1909, στο Μόναχο της Γερμανίας τη Σοσιαλιστική Δημοκρατική Ενωση. Μεταφράζει στη δημοτική γλώσσα το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» και το δημοσιεύει στην εφημερίδα του Βόλου «Εργάτης». Ολο σχεδόν το λογοτεχνικό του έργο είναι βαθιά επηρεασμένο από τις σοσιαλιστικές ιδέες.

Ο Δημοσθένης Βουτυράς

Ο Κώστας Παρορίτης γίνεται εισηγητής της κοινωνικής πεζογραφίας στην Ελλάδα. Ο γιατρός και λογοτέχνης Πέτρος Πικρός είναι από τους πρώτους που προσχωρεί στο ΚΚΕ.Ο Δημοσθένης Βουτυράς επηρεάζεται από τους Ρώσους συγγραφείς, που τότε άρχισαν να μεταφράζονται συστηματικά στην ελληνική γλώσσα. Ο Βουτυράς έπλασε μία ολόκληρη πινακοθήκη από ανθρώπους που βασανίζονταν μέσα στην ανέχεια και τη φτώχεια και πάλευαν να επιζήσουν, πιασμένοι από την αόριστη ελπίδα για μια αυριανή καλύτερη ζωή, στηριγμένη πάνω στην αγάπη και τη δικαιοσύνη. Οι συλλογές του διαβάζονταν με πάθος, ιδίως από τους νέους που ζούσαν την κοινωνική αδικία και ονειρεύονταν έναν καλύτερο κόσμο.

Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης, από τους πρώτους δημοτικιστές, ακολούθησε τις σοσιαλιστικές ιδέες, που επηρέασαν άμεσα όλο το συγγραφικό του έργο. Μέσα από τις στήλες των περιοδικών «Νουμάς» και «Τέχνη», αγωνίστηκε για την επικράτηση των σοσιαλιστικών ιδεών.

Ο Γεώργιος Σκληρός τυπώνει το 1910 το πρώτο του βιβλίο με τίτλο «Το κοινωνικό μας ζήτημα», όπου για πρώτη φορά εξετάζεται το κοινωνικό ζήτημα της Ελλάδας, με βάση τον ιστορικό υλισμό, και γι’ αυτό προκαλεί έντονες συζητήσεις.

Δέκα χρόνια πριν από την έκρηξη της Επανάστασης και την ίδρυση του ΚΚΕ, ο Κωστής Παλαμάς στο «Δωδεκάλογο του Γύφτου» διακηρύσσει τη φθορά των αστικών αξιών και την ανάγκη για νέους πνευματικούς και κοινωνικούς προσανατολισμούς. «Κίνησε τον τροχό της ιστορίας προς τα μπρος, την εποχή που όλες οι αντιδραστικές δυνάμεις τραβούσανε την ιστορία προς τα πίσω», θα γράψει ο Κ. Βάρναλης. Από την αντίθετη πλευρά ο Γ. Αποστολάκης θα γράψει το απίστευτο: «η χυδαιότερη οχλοκρατία και ολιγαρχία αντιβουίζει στους στίχους του»»!

Βάρναλης και Ρίτσος: κορυφαίοι υμνητές της

Ο Κώστας Παρορίτης

«Ενας από εκείνους, βέβαια, που θα επηρεαστούν βαθύτατα από την Οχτωβριανή Επανάσταση, είναι ο Κώστας Βάρναλης. Ο ποιητής, με όλη του τη λογοτεχνική ικμάδα και επηρεασμένος από την ορμή που φέρνει το νεογέννητο ΚΚΕ, συνειδητοποιεί την ανάγκη της επαναστατικής αλλαγής στην ελληνική κοινωνία. Το έργο που πυρπολεί τις ψυχές των σκεφτόμενων ανθρώπων της εποχής – και ιδιαίτερα της νεολαίας – είναι «Το φως που καίει». Δίπλα σ’ αυτό οι «Σκλάβοι πολιορκημένοι», «Ο λαός των μουνούχων», «Η αληθινή απολογία του Σωκράτη», «Το ημερολόγιο της Πηνελόπης», «Οι διχτάτορες».Ο Βάρναλης αποκαλύπτει το πραγματικό πρόσωπο της εκμετάλλευσης, την υποκρισία της αστικής ηθικής, της θρησκείας και της ιδεαλιστικής φιλοσοφίας. Θεμελιώνει την ελληνική επαναστατική ποίηση και πρόζα με τα δοκίμια «Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική», «Ζωντανοί άνθρωποι». Ο Βάρναλης, υπέστη αλλεπάλληλους διωγμούς από την αντίδραση και το 1958 βραβεύτηκε με το βραβείο «Λένιν».

Με διώξεις, φυλακίσεις, εκτοπίσεις και πολύχρονες εξορίες αντιμετωπίστηκε ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές του κόσμου, ο Γιάννης Ρίτσος. Η Λήμνος, η Μακρόνησος, ο Αϊ-Στράτης, τα Γιούρα, η Λέρος, η Σάμος έχουν να θυμούνται πολλά από τα μαρτύρια που πέρασαν εκεί, μορφές υψηλές του πνεύματος, της επιστήμης και της τέχνης. Ο Γιάννης Ρίτσος, με το εκπληκτικό ποιητικό του έργο, ο γεννήτορας του «Επιταφίου» και άλλων ποιητικών αριστουργημάτων, είναι, και σήμερα ακόμη, ο πιο αγαπημένος ποιητής αλλά και ο πιο πολυπαιγμένος στο ρωσικό θέατρο, δίπλα και πλάι στους αρχαίους τραγικούς ποιητές.

Ο Κώστας Βάρναλης και ο Γιάννης Ρίτσος είναι οι κορυφαίοι εκπρόσωποι της ελληνικής κομμουνιστικής διανόησης του 20ού αιώνα και τίμησαν με πολλές θυσίες την ιδεολογική τους αυτή επιλογή. Υπήρξαν, όμως, και άλλοι λογοτέχνες που, ανεξάρτητα από τις ιδεολογικές τους καταλήξεις και παλινωδίες στην πορεία του χρόνου, παρουσίασαν άξιο λογοτεχνικό έργο, διασταυρωμένο με την πορεία του ΚΚΕ. Να θυμίσουμε τον Μενέλαο Λουντέμη, τον Δημήτρη Χατζή, τον Στρατή Τσίρκα, τον Μανώλη Αναγνωστάκη.

Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης

Και βέβαια αξίζει να υπογραμμίσουμε την ιδεολογική σταθερότητα των κομμουνιστών εκείνων που με υψηλή αισθητική υπηρέτησαν, ανυποχώρητα, τις επαναστατικές αξίες του Οχτώβρη: Η Γαλάτεια Καζαντζάκη, η αδελφή της Ελλης Αλεξίου, ο ποιητής Φώτης Αγγουλές, ο Θέμος Κορνάρος, ο Ζήσης Σκάρος, οι ποιητές και θεατρικοί συγγραφείς Γιώργος Κοτζιούλας, Βασίλης Ρώτας, ο ιστορικός και λογοτέχνης Δημήτρης Φωτιάδης. Δεν είναι μικρή και η ιδεολογική επίδραση του ΚΚΕ στη συνείδηση του βάρδου της Εθνικής Αντίστασης, Αγγελου Σικελιανού, ούτε έμεινε ανεπηρέαστη η συνείδηση του Νίκου Καζαντζάκη, του Νίκου Καββαδία ή του Νικηφόρου Βρεττάκου. Κάτω από επίδραση της ΕΑΜικής Αντίστασης θα γράψει ο Οδυσσέας Ελύτης το αριστούργημά του «Αξιον Εστί». Ακόμα και ο αστικών αντιλήψεων Γιώργος Σεφέρης, επηρεάζεται από την εποποιία της Αντίστασης, την οποία διαπερνούσαν πλατιά τα μηνύματα του Οχτώβρη».

Επίκαιρο και αναγκαίο «φάντασμα»

«Το «φάντασμα του κομμουνισμού» εξακολουθεί να πλανιέται πάνω σ’ όλο τον κόσμο και να πανικοβάλλει τους ιμπεριαλιστές και τους εκμεταλλευτές, όπου γης. Το ζούμε και σήμερα σε όλη του την έκταση και στην πατρίδα μας. Πέρα από την πολιτική έχει μπολιάσει όλες τις μορφές του πολιτισμού: τη μουσική (κλασική και λαϊκή), το θέατρο, τον κινηματογράφο, τη ζωγραφική, τη γλυπτική. Μα πιο πολύ απ’ όλα τη λογοτεχνία (πεζογραφία και ποίηση) που έδωσε βαθιά μηνύματα και πριν το ’17 και μετά το ’17…»