Πάσα Αγγελίνα: Μια ελληνίδα «Ήρωας της Σοσιαλιστικής Εργασίας» της Σοβιετικής Ένωσης

Πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησε από την Σύγχρονη Εποχή ένα βιβλιαράκι με τίτλο «Πάσα Αγγελίνα: Άξιο τέκνο ενός καταξιωμένου λαού.» Η αλήθεια είναι πως, με μια πρώτη ματιά, το συγκεκριμένο βιβλίο μάλλον «ξεγελά» τον υποψήφιο αναγνώστη. Που να φανταστεί κανείς πόσο πλούτο μπορεί να περικλείει ένα τόσο μικρό βιβλιαράκι, πόσες πόρτες στην σκέψη μπορεί να ανοίγει, πόση δύναμη και αισιοδοξία να εμφυσεί και να εμπνέει…
Κι όμως, πρόκειται για ένα μοναδικό βιβλίο-παράθυρο στο νέο κόσμο που άρχισε να οικοδομείται στην Σοβιετική Ένωση πριν 100 χρόνια. Τόσο η μαρτυρία της ίδιας της Πάσα Αγγελίνα, όσο και ο μεστός και καταπληκτικός πρόλογος του Αναστάση Γκίκα (μέλος του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ) για την πρωταγωνίστρια και την εποχή της, δίνουν με απλό, κατανοητό και συνάμα εξαιρετικά διεισδυτικό και εύστοχο τρόπο, μέσα σε λίγες και μόνο σελίδες, όλο το μεγαλείο εκείνου του πρωτόγνωρου εγχειρήματος, με τις δυσκολίες, τις προκλήσεις του, αλλά και τη δυναμική, την επαναστατική αισιοδοξία του, τον ηρωισμό που εμφύσησε στους ανθρώπους του μόχθου στο χτίσιμο του δικού τους κόσμου, σαρώνοντας κάθε όριο και περιορισμό στο διάβα τους.
Η παρούσα έκδοση αποτελεί, τέλος, την καλύτερη απάντηση στην έκρηξη του αντικομμουνισμού που βιώνουμε για μια ακόμη φορά στις μέρες μας.
Μόλις κάτι λιγότερο από 150 σελίδες διαβάζεται ακόμα και σε μια μέρα. Άλλωστε, θα κολλήσετε τόσο με το συγκεκριμένο βιβλίο που δύσκολα θα το αφήσετε πριν το τελειώσετε!!

Ακολουθούν ενδεικτικά ορισμένα αποσπάσματα από τον Πρόλογο του βιβλίου:

Στις 25 Οκτώβρη 1917 (7 Νοέμβρη με το νέο ημερολόγιο) τα κανόνια του καταδρομικού «Αβρόρα» («Αυγή») «σάλπισαν» την έφοδο του επαναστατημένου λαού και στρατού κατά των Χειμερινών Ανακτόρων, σηματοδοτώντας την έναρξη της Μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης. Η επανάσταση αυτή, που «συγκλόνισε τον κόσμο», δεν ήταν απλώς μια «στιγμή» στην Ιστορία, αλλά το αποτέλεσμα μακρών, επίμονων και επίπονων ζυμώσεων, προσπαθειών και αγώνα στις γραμμές της ρωσικής εργατιάς και αγροτιάς (…)
Βεβαίως, η νίκη των επαναστατημένων εργαζόμενων λαών της Ρωσίας και η εγκαθίδρυση της σοβιετικής εξουσίας δεν σήμαινε ταυτόχρονα και τερματισμό της ταξικής πάλης, που τα επόμενα χρόνια θα γινόταν όλο και οξύτερη, καθώς τα απομεινάρια των εκμεταλλευτριών τάξεων (που συνέχιζαν να διατηρούν οικονομική ισχύ, αλλά και επιρροή) ενέτειναν τον πόλεμο εναντίον της με κάθε μέσο, ενώ η ατομική ιδιοκτησία (που δεν εξαλείφθηκε μονομιάς) παρέμενε φυτώριο κάθε είδους εμποδίου στη σοσιαλιστική οικοδόμηση.
Από την άλλη μεριά, η Επανάσταση απελευθέρωσε ανεξάντλητες κοινωνικές δυνάμεις, έδωσε νέο νόημα και περιεχόμενο στις έννοιες της αυτοθυσίας και του ηρωισμού, στα δικαιώματα και τις ελευθερίες των εργαζομένων, των γυναικών, των νέων. Ο εργάτης, ο μέχρι πρότινος απόκληρος της αστικής κοινωνίας, έγινε συνειδητός συνδημιουργός της Ιστορίας, πραγματικός κύριος του τόπου του, του πλούτου που παρήγε, της ζωής και του μέλλοντός του. Ένας από τους πρωτοπόρους οικοδόμους αυτού του νέου κόσμου που γεννιόταν εκεί με τη νίκη της Επανάστασης, ήταν και μια νεαρή εργάτρια γης ελληνικής καταγωγής, η Πάσα Αγγελίνα. (…)
Εργάτρια γης από τα 8 της χρόνια, η Πάσα γνώρισε από πολύ μικρή τι σήμαινε σκληρή δουλειά, αλλά και εκμετάλλευση. Όντας λοιπόν άνθρωπος του μόχθου, που ταυτόχρονα απεχθανόταν την αδικία, δεν μπορούσε παρά να «πάρει τη θέση» της στις επάλξεις του αγώνα. Έτσι, εντάχθηκε στην Κομμουνιστική Νεολαία (Κομσομόλ) από τα μαθητικά της χρόνια, ενώ το 1937, σε ηλικία 24 ετών, έγινε μέλος του Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος (Μπολσεβίκοι). Έκτοτε θα εκλεγόταν αντιπρόσωπος σε όλα τα συνέδρια του Κόμματος, από το 18ο (1939) έως το 21ο (1959). (…)
Εκλέχθηκε [επίσης] πρώτη φορά βουλευτής του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ το 1937, λίγο πριν συμπληρώσει τα 25 της χρόνια, ενώ στη συνέχεια θα εκλεγεί τέσσερις ακόμη φορές συνεχόμενα (το 1946, το 1950, το 1954 και το 1958).
Τιμήθηκε δύο φορές με τον τίτλο του «Ήρωα της Σοσιαλιστικής Εργασίας» (το 1947 και το 1958), τρεις φορές με το παράσημο Λένιν, με το παράσημο της Κόκκινης Σημαίας της Εργασίας, καθώς και το Βραβείο Στάλιν (Κρατικό Βραβείο της ΕΣΣΔ). (…)
Η Πάσα Αγγελίνα λοιπόν υπήρξε πράγματι ένα καταξιωμένο τέκνο της ΕΣΣΔ. Έτσι, στο φόντο και του γενικότερου συσχετισμού που είχε διαμορφωθεί μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο (και την ιδιαίτερη απήχηση που είχε κατακτήσει η ΕΣΣΔ στους λαούς όλου του κόσμου με την τεράστια συμβολή της στη νίκη κατά του φασιστικού Άξονα), οι συντάκτες της Παγκόσμιας Βιογραφικής Εγκυκλοπαίδειας (της οποίας η 4η έκδοση βρισκόταν σε εξέλιξη στις ΗΠΑ), αποφάσισαν να συμπεριλάβουν την Πάσα Αγγελίνα ανάμεσα στους «διακεκριμένους ανθρώπους» όλων των χωρών. Για το σκοπό αυτό, της έστειλαν ένα σχετικό ερωτηματολόγιο, ζητώντας της να το συμπληρώσει με μια σειρά βιογραφικά στοιχεία.
Καθώς όμως το συμπλήρωνε, η Πάσα διαπίστωσε πως, παρά τις τόσες ερωτήσεις, έλειπε η πιο βασική, η πιο ουσιώδης, η πιο σημαντική απ’ όλες: «Το ερωτηματολόγιο», αναφέρει η ίδια, «ήταν τόσο σχολαστικό, που μου ζητούσε να δώσω λεπτομέρειες, όπως π.χ. την ημερομηνία του γάμου μου, το πατρώνυμο της μητέρας μου, κ.ά. Αλλά αυτό το λεπτομερές ερωτηματολόγιο δεν περιλάμβανε την κύρια, την βασική ερώτηση, δηλαδή, ποιες ήταν οι συνθήκες που έδωσαν τη δυνατότητα σε μένα, μία πρώην αγράμματη εργάτρια γης, να γίνω μία νομοθέτης, μια βουλευτής του Ανώτατου Σοβιέτ;» Ωστόσο, θα προσθέσει στη συνέχεια, «αν δεν θέσεις το ερώτημα ‘υπό ποιες συνθήκες;’ δεν μπορείς να κατανοήσεις και να εκτιμήσεις την καταξίωση ενός Σοβιετικού πολίτη -και επομένως- τη δική μου. Το κύριο, το βασικό, δεν είναι το συγκεκριμένο άτομό μου, αλλά το γεγονός ότι η ανάδειξή μου δεν ήταν κάποια εξαίρεση στον κανόνα… εγώ αναδείχθηκα μαζί με το λαό, έγινα ηρωίδα μαζί με το σύνολο του ηρωικού λαού μου. Και αυτό είναι το κύριο, το βασικό.»
Ακολούθως, η Πάσα Αγγελίνα αποφάσισε να «ξεφύγει» από τα στενά όρια του ερωτηματολογίου, εξηγώντας ακριβώς τα παραπάνω. Η «απάντησή» της αυτή, δεν αναπαράχθηκε βεβαίως αυτούσια από την Παγκόσμια Βιογραφική Εγκυκλοπαίδεια (που περιέλαβε ωστόσο το όνομά της στη σχετική λίστα με τους «διακεκριμένους ανθρώπους» όλων των χωρών). Εκδόθηκε όμως ως μπροσούρα στην ίδια την ΕΣΣΔ, τόσο στα ρωσικά, όσο και σε μια σειρά άλλες γλώσσες.
Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί μετάφραση της αντίστοιχης αγγλόφωνης έκδοσης, που τυπώθηκε στην ΕΣΣΔ το 1949 με τίτλο «Η απάντησή μου σε ένα Αμερικανικό ερωτηματολόγιο».

Η συνέχεια στην ίδια την έκδοση…

Διαδήλωση αγροτών. Στο πανό τους γράφει: «Εμείς οι κολχόζνικοι στη βάση της γενικής κολλεκτιβοποίησης θα καταργήσουμε τους κουλάκους ως τάξη.»

Εμείς, θα κλείσουμε τη σύντομη παρουσίασή μας αυτού του εξαιρετικού πραγματικά βιβλίου με το τελευταίο απόσπασμα από τον Πρόλογο του Αναστάση Γκίκα:

Πολλοί -άλλοτε καλοπροαίρετα άλλοτε όχι και τόσο- μας ρωτούν συχνά στους δρόμους, στις γειτονιές, στους χώρους δουλειάς, στα αμφιθέατρα και στα σχολεία, όπου ζουν και παλεύουν οι κομμουνιστές, τα μέλη του ΚΚΕ και της ΚΝΕ, οι πρωτοπόροι αγωνιστές:
«Μα που έγιναν αυτά που λέτε; Αυτά για τα οποία παλεύετε;»
«Ωραία όλα αυτά, αλλά δεν γίνονται, είναι ανέφικτα!»
Σίγουρα η Ελλάδα του 2017 δεν είναι η Ρωσία του 1917. Σήμερα, η χώρα μας -η ανθρωπότητα συνολικότερα- διαθέτει πολύ μεγαλύτερες παραγωγικές δυνατότητες, τεχνογνωσία, κλπ., απ’ ότι έναν αιώνα πριν. Επιπλέον, υπάρχει η ιστορική-πολιτική πείρα από εκείνη την πρώτη προσπάθεια οικοδόμησης του νέου κόσμου, με τα θετικά όσο και τις αδυναμίες που προέκυψαν στην πορεία: Πείρα, που το Κόμμα μας μελετά πράγματι επιστάμενα και σε βάθος, αντλώντας τα απαραίτητα συμπεράσματα και διδάγματα!
Ναι, η Ελλάδα του 2017 δεν είναι η Ρωσία του 1917: Σήμερα υπάρχουν και περισσότερες δυνατότητες και πείρα και –κυρίως- γνώση!
Τηρουμένων των «αναλογιών», λοιπόν, στην αφήγηση της Πάσα Αγγελίνα δίνονται πολλές απαντήσεις πάνω στα ερωτήματα που αναφέραμε παραπάνω. Δίνεται μια, μικρή μεν, αλλά πολύτιμη όσο και περιεκτική εικόνα εκείνου του πρώτου στην Ιστορία της ανθρωπότητας εγχειρήματος οικοδόμησης ενός νέου κόσμου, απαλλαγμένου από εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Αποτυπώνονται, τόσο οι δυσκολίες και οι προκλήσεις, όσο και οι προοπτικές. Η οικοδόμηση του σοσιαλισμού δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Χρειάστηκε πολύ κόπο, πολύ δουλειά. Χρειάστηκε επίσης σκληρή πάλη με τα υπολείμματα του παλιού που αντιμάχονταν το νέο το οποίο γεννιόταν με λύσσα, αλλά και με τις παλιές αντιλήψεις και νοοτροπίες, που βρίσκονταν ριζωμένες στις συνειδήσεις των ανθρώπων από αιώνες.
Όμως, η οικοδόμηση του νέου κόσμου, όσο δύσκολη και αν ήταν, όσες δυσχέρειες και αν είχε, ήταν μια όμορφη, ανώτερη υπόθεση, που αφύπνισε, ενέπνευσε και κινητοποίησε εκατομμύρια «απλούς» ανθρώπους -πρώην απόκληρους της αστικής κοινωνίας. Γιατί, εν τέλει, ήταν δική τους υπόθεση. Για πρώτη φορά στην Ιστορία της ανθρωπότητας εργάζονταν και αγωνίζονταν πραγματικά για τον εαυτό τους. Ο νέος κόσμος που άρχισε να οικοδομείται στην ΕΣΣΔ στα θεμέλια της Μεγάλης Οκτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης το 1917 –εκατό χρόνια πριν!- έφερε πράγματι τα πάνω κάτω. Ανέδειξε τις ανεξάντλητες δυνάμεις του γίγαντα λαού. Εμφύσησε νέες αξίες και νέα ιδανικά. Άνοιξε –όπως είπε ο Λένιν- το δρόμο, όχι μόνο για τους λαούς της Ρωσίας, αλλά για τους λαούς όλου του κόσμου, προς ένα καλύτερο μέλλον, ένα μέλλον που μας αξίζει, το σοσιαλισμό-κομμουνισμό
Έναν τέτοιο κόσμο λοιπόν θέλουμε, για έναν τέτοιο κόσμο αγωνιζόμαστε. Οι δικοί μας «Κόκκινοι Οκτώβρηδες» είναι μπροστά μας!…

Το εξώφυλλο της έκδοσης

Σοσιαλισμός και συνεταιριστικοποίηση στην αγροτική οικονομία

Στη δεκαετία του ’50, το Κομμουνιστικό Κόμμα παίρνει την απόφαση να αξιοποιήσει τις ακαλλιέργητες και χερσαίες περιοχές. Σε σύντομο χρονικό διάστημα μετατράπηκαν σε σπουδαίες εκτάσεις καλλιέργειας σιταριού

Το θεμελιώδες γνώρισμα της Οχτωβριανής Επανάστασης είναι ότι εγκαινιάζει νέα ιστορική εποχή, την εποχή περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό. Που πραγματοποιείται με την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας από την πιο επαναστατική τάξη, την εργατική τάξη. Που, ως τάξη, χωρίς καμιά ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, με την εγκαθίδρυση της δικής της πολιτικής εξουσίας, καταργεί την καπιταλιστική ιδιοκτησία στα μεγάλα και συγκεντρωμένα μέσα παραγωγής, αντικαθιστώντας τη με την κοινωνική, για να αντιστοιχηθεί έτσι ο κοινωνικός χαρακτήρας της παραγωγής και της εργασίας με την ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής και να ανοίξει ο δρόμος για τις νέες σχέσεις παραγωγής, τις σοσιαλιστικές.

Αυτή είναι και η ιστορική διαφοροποίησή της, σε σχέση με όλες τις προηγούμενες επαναστάσεις, που έφθαναν μόνο μέχρι την εναλλαγή των εκμεταλλευτριών τάξεων στην πολιτική εξουσία για να αντικαταστήσουν παλιές εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής με άλλες, νέες εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής. Ετσι καταργήθηκε η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Οργανώθηκε συλλογικά η αγροτική παραγωγή με την κολεκτιβοποίηση – συνεταιριστικοποίηση της αγροτιάς. Αρχισε να λειτουργεί ο κεντρικός σχεδιασμός της οικονομίας.

Ετσι άνοιξε ο δρόμος για να υπηρετείται ο βασικός νόμος της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Δηλαδή, να εξασφαλίζεται η μέγιστη ικανοποίηση των διαρκώς αυξανόμενων υλικών και πολιτιστικών αναγκών όλης της κοινωνίας, με την αδιάκοπη αύξηση και τελειοποίηση της σοσιαλιστικής παραγωγής πάνω στη βάση της ανώτερης τεχνικής. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να υπάρξει λαϊκή ευημερία και δημιουργία.

Η κολεκτιβοποίηση και η πορεία εφαρμογής της

«Ο Ρώσος αγρότης πάει για ύπνο στις 6 ή και στις 5 η ώρα το χειμώνα, γιατί δεν μπορεί να αγοράσει πετρέλαιο για να ανάψει τις λάμπες του. Δεν έχει κρέας, αυγά, βούτυρο, γάλα και συχνά ούτε λαχανικά και ζει κυρίως με μαύρο ψωμί και πατάτες. Ζει; Αργοπεθαίνει με την ανεπαρκή ποσότητα τροφίμων που διαθέτει».

Παιδικός σταθμός σε κολχόζ στο Ουζμπεκιστάν

Η μαρτυρία ανήκει στον Δρ. Εμιλ Τζόζεφ Ντίλον, που έζησε στη Ρωσία από το 1877 έως το 1914. Η αθλιότητα, μέσα στην οποία ζούσε ο αγροτικός πληθυσμός της Ρωσίας πριν από την επανάσταση του Οκτώβρη, είναι ένα κρίσιμο ζήτημα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει το Κόμμα των μπολσεβίκων. Ο κύριος όγκος της αγροτιάς παρέμενε καθυστερημένος και εξακολουθούσε να εργάζεται χρησιμοποιώντας ξύλινα εργαλεία.

Το 1913 η αγροτική οικονομία απασχολούσε πάνω από το 75% του πληθυσμού και αριθμούσε 20 εκατομμύρια αγροτικών νοικοκυριών, από αυτά 30% δίχως ζώα, 34% δίχως εργαλεία οργώματος, 15% δίχως χωράφια. Τα πολύ φτωχά νοικοκυριά έφταναν το 65% του γενικού συνόλου, τα μεσαία το 20%, των εύπορων αγροτών (κουλάκοι) το 15%. Στους γαιοκτήμονες, στους αυλικούς και στα μοναστήρια ανήκε το 42% της γης και στους αγρότες 58% και από αυτά το 37% στους κουλάκους. Περισσότερο από 88% της καλλιεργήσιμης έκτασης κάλυπτε η καλλιέργεια σιτηρών. Το κύριο μέρος των εμπορεύσιμων σιτηρών παραγόταν από τα νοικοκυριά των γαιοκτημόνων και των κουλάκων.

Στην προεπαναστατική Ρωσία δεν υπήρχε βιομηχανία κατασκευής τρακτέρ και αυτοκινήτων. Η παραγωγή αγροτικών μηχανών γινόταν σε μικρά χειροτεχνικά και ημιχειροτεχνικά εργαστήρια και μεγάλο μέρος των αγροτικών μηχανών και εργαλείων αγοράζονταν από το εξωτερικό.

Το Διάταγμα για τη Γη

Αίθουσα ζωγραφικής σε παιδικό σταθμό από κολχόζ

Η Οχτωβριανή σοσιαλιστική επανάσταση δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας σε νέα κοινωνικο-οικονομική βάση. Με βάση το διάταγμα για τη γη, που εκδόθηκε στις 26 Οκτώβρη του 1917, η γη ανακηρύχτηκε κρατική (παλλαϊκή) και παραχωρήθηκε δωρεάν στους εργαζόμενους. Οι εργαζόμενοι πήραν από το σοβιετικό κράτος περισσότερα από 150 εκατομμύρια εκτάρια γης πέρα από αυτή που έως τότε τους ανήκε. Η εθνικοποίηση της γης αποδείχτηκε ισχυρό θεμέλιο της σοσιαλιστικής ανάπτυξης της υπαίθρου.

Από το 1921, η σοβιετική εξουσία είχε επικεντρώσει τις προσπάθειές της στον κύριο στόχο που ήταν η επαναλειτουργία της βιομηχανίας σε νέα σοσιαλιστική βάση. Ταυτόχρονα, επιδίωξε την ανασυγκρότηση των παραγωγικών δυνάμεων στην ύπαιθρο, μέσω της δημιουργίας και ένταξης των μικρών ατομικών νοικοκυριών σε συνεταιρισμούς.

Βασικό κίνητρο για την όσο το δυνατόν πιο γρήγορη ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής, ήταν η αναγκαιότητα να τροφοδοτούνται με επαρκείς ποσότητες τροφίμων ο αστικός πληθυσμός (εργάτες στη βιομηχανία κ.ά.). Η ικανοποίηση των αναγκών όλης της χώρας ώστε να προχωρά η εκβιομηχάνιση. Ετσι, θα ξεπερνιόταν και η καθυστέρηση της αγροτικής οικονομίας, αφού, μέχρι τότε, τα ατομικά νοικοκυριά σε πολλές περιπτώσεις δεν εξασφάλιζαν ούτε καν την απλή αναπαραγωγή, τη δυνατότητα δηλαδή με την παραγωγή των προϊόντων τους να ζήσουν και να μπορούν να δουλέψουν και την επόμενη μέρα.

Νέα μέτρα για την οργάνωση της μεγάλης σοσιαλιστικής καλλιέργειας

Στα τέλη του 1917 – αρχές 1919 άρχισαν να δημιουργούνται στο χωριό κολεκτιβιστικά νοικοκυριά. Πριν την έναρξη της μαζικής κολεκτιβοποίησης τα ατομικά νοικοκυριά κατείχαν το 97,3% της καλλιεργήσιμης έκτασης, και τα κολχόζ και σοβχόζ το 2,7%. Στο Πρόγραμμα του Κόμματος που ψηφίστηκε στο 8ο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος Ρωσίας (μπολσεβίκοι) το 1919 αναφερόταν πως η σοβιετική εξουσία, αφού ολοκλήρωσε την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας της γης, θα εισηγηθεί μια σειρά μέτρα για την οργάνωση της μεγάλης σοσιαλιστικής καλλιέργειας.

«Εμπρός σύντροφε μαζί στα κολχόζ»

Το σχέδιο του Β. Ι. Λένιν για το συνεταιρισμό προχωρά με συνέπεια και με μεγάλη οργανωτική και οικονομική βοήθεια από το κράτος, με αποτέλεσμα την αισθητή βελτίωση της κατάστασης των εργαζόμενων αγροτών. Οπως αναφέραμε, πριν την επανάσταση οι φτωχοί αγρότες αποτελούσαν το 65% από όλα τα αγροτικά νοικοκυριά. Το 1928 – 1929 το ποσοστό τους ελαττώθηκε στο 35%.

Γράφει ο Β. Ι. Λένιν το Γενάρη του 1923 σε άρθρο του στην «Πράβντα» που πρωτοδημοσιεύτηκε το Μάη του ίδιου χρόνου: «Τώρα έχουμε το δικαίωμα να πούμε ότι η απλή ανάπτυξη του συνεταιρισμού στη χώρα μας είναι ταυτόσημη (με τη «μικρή εξαίρεση» που τονίσαμε παραπάνω) (σ.σ. εννοεί τις προσωρινές και με όρους εκχωρήσεις που παραχωρεί εθελοντικά το εργατικό κράτος στο ιδιωτικό εμπόριο στο πλαίσιο της Νέας Οικονομικής Πολιτικής – ΝΕΠ) με την ανάπτυξη του σοσιαλισμού και ταυτόχρονα είμαστε αναγκασμένοι να παραδεχτούμε ότι άλλαξε ριζικά όλη η άποψή μας για το σοσιαλισμό. Η ριζική αυτή αλλαγή βρίσκεται στο γεγονός ότι πριν, το κέντρο βάρους το ρίχναμε, και ήμασταν υποχρεωμένοι να το ρίχνουμε, στην πολιτική πάλη, στην επανάσταση, στην κατάκτηση της εξουσίας κτλ. Τώρα όμως το κέντρο βάρους αλλάζει και μετατοπίζεται στην πολιτιστική δουλιά. Είμαι έτοιμος να πω ότι το κέντρο βάρους μετατοπίζεται στην πολιτιστική δουλιά, αν δεν υπήρχαν οι διεθνείς σχέσεις, αν δεν ήμασταν υποχρεωμένοι να παλεύουμε για τις θέσεις μας σε διεθνή κλίμακα. Αν όμως αφήσουμε αυτό το ζήτημα κατά μέρος και περιοριστούμε στις εσωτερικές οικονομικές σχέσεις, τότε πραγματικά το κέντρο βάρους της δουλιάς μας πέφτει τώρα στην πολιτιστική δουλιά».

Σε άλλο σημείο του ίδιου άρθρου αναφέρει: «…Και η πολιτιστική αυτή δουλιά στην αγροτιά, σαν σκοπός οικονομικός, αποσκοπεί ακριβώς στην οργάνωση σε συνεταιρισμούς. Οταν οργανωθεί όλος ο πληθυσμός σε συνεταιρισμούς, θα στεκόμασταν ήδη και με τα δυο μας πόδια σε σοσιαλιστικό έδαφος».

Τα κολχόζ

Αξιοποίηση χέρσων εκτάσεων

Τα κολχόζ συνέβαλαν αποφασιστικά στη συνεχή άνοδο του πολιτιστικού επιπέδου του αγροτικού πληθυσμού. Το 1940 το πραγματικό εισόδημα των κολχόζνικων (συμπεριλαμβανομένων της δωρεάν παιδείας και της ιατρικής περίθαλψης, των συντάξεων, των κοινωνικών ασφαλίσεων και άλλων επιδομάτων και παροχών) ήταν 2,3 φορές μεγαλύτερο από το εισόδημα των αγροτών της προεπαναστατικής Ρωσίας (στοιχεία 1913).

Το 1971 ήταν μεγαλύτερο σε σύγκριση με πάλι με το 1913 κατά 12 φορές. Στην προεπαναστατική Ρωσία, οι χωρικοί πλήρωναν υπέρογκους φόρους και άλλες εισφορές που έφταναν περίπου το 20% του εισοδήματός τους. Μετά την Οχτωβριανή επανάσταση και σταδιακά το ποσοστό αυτό έπεσε στο 3%!

Μεταξύ 1918 και 1972, τα κολχόζ, οι κολχόζνικοι, συνεισέφεραν στο χτίσιμο κατοικιών σε 83,8 εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα. Επίσης, κατασκευάστηκαν λέσχες και κτίρια για παιδιά της προσχολικής ηλικίας, σχολεία, νοσοκομεία, πολυκλινικές. Η διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων είναι πλέον σύνηθες φαινόμενο.

Στην προεπαναστατική Ρωσία, η πλειονότητα των παιδιών των χωρικών δεν είχε τη δυνατότητα να φοιτήσει ούτε στο δημοτικό σχολείο. Ολα τα παιδιά των κολχόζνικων φοιτούν υποχρεωτικά για 8 χρόνια και εισάγεται έτσι η υποχρεωτική μέση εκπαίδευση.

Οξυνση των αντιθέσεων

Σε όλη αυτή τη διαδικασία, οι αντιθέσεις που ήδη υπάρχουν και που οξύνονται αποτελούν έναν συνεχή κίνδυνο στην προσπάθεια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Αλλωστε, η αντίθεση πνευματικής – χειρωνακτικής εργασίας, πόλης – χωριού, δεν έχουν εξαλειφθεί. Η εργατική τάξη και η αγροτιά (κολχόζ) έχουν διαφορετική σχέση με το παραγόμενο προϊόν. Συνυπάρχει η κοινωνική ιδιοκτησία με τη συνεταιριστική, αλλά ενώ το παραγόμενο προϊόν από την κοινωνική ιδιοκτησία ανήκει σε όλη την κοινωνία, το παραγόμενο προϊόν από τη συνεταιριστική ανήκει στους συνεταιρισμένους που το ανταλλάσσουν με την υπόλοιπη κοινωνία μέσω εμπορευματικών σχέσεων. Στην κοινωνική οργάνωση της εργασίας συνυπάρχει η κοινωνική εργασία και η συλλογική – συνεταιριστική εργασία.

Τον Απρίλη του 1929, ο Ιωσήφ Στάλιν, στο λόγο του στην Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος (Μπολσεβίκοι) της ΕΣΣΔ, αναφέρει:

«Το σαμποτάζ των αστών αποτελεί αναμφισβήτητη απόδειξη, για το ότι τα καπιταλιστικά στοιχεία κάθε άλλο παρά κατέθεσαν τα όπλα και ότι συγκεντρώνουν δυνάμεις για νέες επιθέσεις ενάντια στη Σοβιετική εξουσία. Οσον αφορά τα καπιταλιστικά στοιχεία του χωριού, ακόμα περισσότερο δεν πρέπει να θεωρείται τυχαία η επίθεση των κουλάκων ενάντια στη σοβιετική πολιτική των τιμών που συνεχίζεται για δεύτερο κιόλας χρόνο. Πολλοί, ως τώρα ακόμα, δεν μπορούν να εξηγήσουν γιατί ο κουλάκος ως τα 1927 παρέδιδε αυθόρμητα τα σιτηρά του, ενώ ύστερα από το 1927 έπαψε να τα παραδίνει αυθόρμητα.

Ομως στο περιστατικό αυτό δεν υπάρχει τίποτα το παράξενο. Αν νωρίτερα ο κουλάκος ήταν ακόμα σχετικά αδύνατος, αν δεν είχε τη δυνατότητα να οργανώσει σοβαρά το νοικοκυριό του, πράγμα που τον ανάγκαζε να βγάζει στην αγορά όλα ή σχεδόν όλα τα πλεονάσματα της παραγωγής του σε σιτηρά, τώρα, ύστερα από μια σειρά χρόνια καλής σοδειάς, αφού κατόρθωσε να βάλει μπρος το νοικοκυριό του, αφού κατάφερε να συγκεντρώσει τα απαραίτητα κεφάλαια, απόχτησε τη δυνατότητα να βάζει στην μπάντα δημητριακά, αυτό το συνάλλαγμα των συναλλαγμάτων, σαν εφεδρεία για τον εαυτό του, προτιμώντας να φέρνει στην αγορά κρέας, βρώμη, κριθάρι και άλλα δευτερεύοντα προϊόντα. Θα ‘ταν γελοίο να ελπίζουμε τώρα ότι μπορούμε να πάρουμε θεληματικά σιτηρά από τον κουλάκο. Να, πού βρίσκεται η ρίζα της αντίστασης, που προβάλλει σήμερα ο κουλάκος στην πολιτική της Σοβιετικής εξουσίας».

Για να σχηματίσουμε μια εικόνα της κατάστασης στην αγροτική παραγωγή, παραθέτουμε τα εξής στοιχεία:

• Το φθινόπωρο του 1924 έπειτα από μια αρκετά ισχνή συγκομιδή, το κράτος δεν κατορθώνει να αγοράσει τα δημητριακά στην καθορισμένη τιμή. Οι κουλάκοι και οι ιδιώτες έμποροι τα αγοράζουν στην τιμή της ελεύθερης αγοράς, υπολογίζοντας να κερδοσκοπήσουν με την άνοδο των τιμών την άνοιξη και το καλοκαίρι.
• Το Μάη του 1925, το κράτος αναγκάζεται να διπλασιάσει τις τιμές αγοράς σε σχέση με το Δεκέμβρη του 1924. Εκείνη τη χρονιά υπάρχει μια καλή συγκομιδή. Η ανάπτυξη της βιομηχανίας στις πόλεις επιφέρει αυξημένη ζήτηση σιτηρών. Οι πιο πλούσιοι αγρότες αρνούνται να πουλήσουν το στάρι τους.
• Το 1926 η συγκομιδή των σιτηρών φτάνει τους 76,8 εκατομμύρια τόνους, ενώ ήταν 72,5 την προηγούμενη χρονιά. Το κράτος πραγματοποιεί τις προμήθειές του σε τιμές χαμηλότερες απ’ ό,τι του 1925.
• Το 1927 η συγκομιδή πέφτει στα επίπεδα του 1925. Οι ιδιώτες έμποροι που ελέγχουν το μισό εμπόριο κρεάτων στις πόλεις πλουτίζουν. Οι κουλάκοι που έχουν ενισχύσει τη θέση τους, φυλάνε το στάρι και προσδοκούν να προκαλέσουν μια πιο μεγάλη άνοδο των τιμών.
• Μεταξύ 1ης Οκτώβρη και 1927 και 1929 οι τιμές των αγροτικών προϊόντων ανεβαίνουν κατά 25,9%. Η τιμή του σταριού στην ελεύθερη αγορά ανεβαίνει κατά 289%.

Μπροστά σε αυτή την κρίσιμη κατάσταση, στα τέλη του 1929 ξεκινά το στάδιο της καθολικής κολεκτιβοποίησης που χαρακτηρίζεται με τη μαζική είσοδο των αγροτών στα κολχόζ. Από τις πόλεις στάλθηκαν για μόνιμη εργασία 25.000 πρωτοπόροι εργάτες, ενώ οι κολεκτίβες των εργοστασίων αναλαμβάνουν την καθοδήγηση των κολχόζ.

Η έως τότε πείρα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης στην ΕΣΣΔ υπαγόρευε ότι βασική οργανωτική μορφή της συγκρότησης των κολχόζ πρέπει να είναι ο γεωργικός παραγωγικός συνεταιρισμός. Στους γεωργικούς παραγωγικούς συνεταιρισμούς κοινωνικοποιούνταν η εργασία, η γη και όλα τα βασικά παραγωγικά μέσα. Στην ατομική ιδιοκτησία των αγροτών του κολχόζ παρέμεναν οι κατοικίες τους, η μικρή κινητή περιουσία τους και για τις ανάγκες τους τόσα ζώα, όσα προέβλεπε ο κανονισμός του συνεταιρισμού. Για το ατομικό τους νοικοκυριό μπορούσαν να καλλιεργούν ένα μικρό κλήρο – αγρόκτημα.

Μεταξύ Σεπτέμβρη και Δεκέμβρη του 1930, πραγματοποιείται μια προπαγανδιστική εκστρατεία για τα κολχόζ. Από την 1η Σεπτέμβρη έως τις 31 Δεκέμβρη του 1930, 1.120.000 οικογένειες προσχωρούν στα κολχόζ. Το 25,9% των οικογενειών έχει πια επιλέξει τη συνεταιριστική γεωργία. Μεταξύ Ιούνη 1930 και Ιούνη 1931, το δεύτερο κύμα κολεκτιβοποίησης ανεβάζει το ποσοστό των κολεκτιβοποιημένων νοικοκυριών από 23,6 σε 57,1%.

Από τον Ιούνη του 1935 έως τον Ιούνη του 1936, σημειώνεται άνοδος από 83,2 σε 90,3% και ολοκληρώνεται ουσιαστικά η κολεκτιβοποίηση της γεωργίας.

Γενικά, η σοβιετική εξουσία αντιμετώπισε με επιτυχία τα προβλήματα ανόρθωσης της βιομηχανίας και της αγροτικής παραγωγής και των μεταφορών. Εθεσε τις βάσεις της σοσιαλιστικής παραγωγής με θεαματικούς ρυθμούς ανάπτυξης και σε συνθήκες όξυνσης της αντιπαράθεσης ανάμεσα στις σοσιαλιστικές και τις καπιταλιστικές δυνάμεις (κουλάκοι και τμήμα της διανόησης, που προέρχεται από την κυρίαρχη τάξη).

Οι συγκεκριμένες συνθήκες (περικύκλωση, απειλή πολέμου σε συνδυασμό με τη μεγάλη καθυστέρηση) επέβαλαν ταχύτατους ρυθμούς στην προώθηση της κολεκτιβοποίησης, που σε ορισμένες περιοχές προκάλεσαν κοινωνικές τριβές και δυσκολίες στη συμμαχία της εργατικής τάξης και της μεσαίας αγροτιάς κατά του καπιταλισμού.

Η ισχυρή βιομηχανία βασικός παράγοντας της επιτυχίας

Οι επιτυχίες της κολεκτιβοποίησης της αγροτικής οικονομίας και η οργανωτική οικονομική στερέωση των πρώτων κολχόζ επιτεύχθηκαν χάρη στη δημιουργία ισχυρής βιομηχανίας τρακτέρ και άλλων γεωργικών μηχανών.

Το 1924 στο εργοστάσιο Κράσνι Πουτίλοβετς, οργανώθηκε αλυσιδωτή παραγωγή τροχοφόρων τρακτέρ. Μπήκαν επίσης σε λειτουργία τα εξής εργοστάσια κατασκευής τρακτέρ: το 1930 στο Στάλινγκραντ, το 1931 στο Χάρκοβο και το 1933 στο Τσελιαμπίνσκ. Στα χρόνια του 1ου πεντάχρονου πλάνου (1929 – 1932) η αγροτική οικονομία της χώρας εφοδιάστηκε με 153.900 τρακτέρ από τα οποία τα 94.300 κατασκευάστηκαν στην ΕΣΣΔ.

Το 1932 η αγροτική οικονομία της ΕΣΣΔ διέθετε 148.000 τρακτέρ και 14.000 θεριζοαλωνιστικές μηχανές σιτηρών και το 1940, αντίστοιχα 684.000 και 182.000. Το 1929 η κυβέρνηση ίδρυσε τους Μηχανοτρακτερικούς Σταθμούς (ΜΤΣ) οι οποίοι έπαιξαν τεράστιο οργανωτικό ρόλο στην πάλη για τη σοσιαλιστική αναδιοργάνωση του χωριού και την εδραίωση της συμμαχίας της εργατικής τάξης με την αγροτιά.

Η κοινή Ολομέλεια της ΚΕ και της ΚΕΕ του Κόμματος που συνήλθε τον Ιανουάριο του 1933 τόνισε πως στην αγροτική οικονομία της χώρας λύθηκαν ζητήματα τεράστιας σημασίας. Διαλύθηκε το στρώμα των κουλάκων υποσκάφτηκαν οι ρίζες του καπιταλισμού και παράλληλα, εξασφαλίστηκε η νίκη του σοσιαλισμού στο χωριό και τα κολχόζ μετατράπηκαν σε γερό στήριγμα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Η δημιουργία των κολχόζ επέτρεψε τα χρόνια του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου (1941 – 1945) να εξασφαλιστεί ο αδιάκοπος εφοδιασμός του στρατού και του πληθυσμού με τρόφιμα και η βιομηχανία με τις απαραίτητες πρώτες ύλες. Και μετά τη λήξη του πολέμου να αποκατασταθεί η ρημαγμένη αγροτική οικονομία, της οποίας ο όγκος παραγωγής το 1949 έφτανε στο επίπεδο του 1940.

Μέχρι το 1955 πραγματοποιήθηκε μεγάλη εργασία για την οργανωτική εδραίωση των κολχόζ και τη συνένωσή τους με τα μεγάλα νοικοκυριά. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να μειωθεί ο αριθμός τους, αυξήθηκε όμως η οικονομική τους δύναμη.

Το σύστημα των κολχόζ από πολιτική άποψη εδραίωσε το Σοβιετικό κράτος και την κύρια βάση του τη συμμαχία των εργατών και αγροτών. Από οικονομική άποψη έδωσε τη δυνατότητα στην αγροτική οικονομία να αναπτυχθεί πάνω σε σύγχρονη υλική βάση. Από κοινωνική άποψη απελευθέρωσε την εργαζόμενη αγροτιά από την εκμετάλλευση και τη φτώχεια.

Ολ’ αυτά ως αυτή την περίοδο αρχές της 10ετίας του ’50. Στην πορεία οι δυσκολίες στην άνοδο της αγροτικής παραγωγής αντιμετωπίστηκαν όχι από τη σκοπιά της προώθησης των σοσιαλιστικών σχέσεων και στην αγροτική παραγωγή με τη συνεταιριστική μορφή ιδιοκτησίας. Αλλωστε το ζήτημα των καθυστερήσεων στην παραγωγικότητα και την ανάπτυξη της αγροτικής παραγωγής προϋπήρχε. Αντιμετωπίστηκε όμως σε βάρος της κοινωνικής ιδιοκτησίας που θα έπρεπε να αντικαταστήσει τη συνεταιριστική σε μια πορεία. Ετσι ενώ τα μέσα παραγωγής (τρακτέρ, θεριζοαλωνιστικές μηχανές και άλλα μηχανικά καλλιεργητικά μέσα, οι Μηχανοτρακτορικοί σταθμοί όπως ονομάζονταν), ήταν κοινωνική ιδιοκτησία, στα 1957 παραδόθηκαν στα κολχόζ. Τώρα οι συνεταιρισμένοι αγρότες έγιναν και ιδιοκτήτες μέσων παραγωγής. Απόκτησαν ιδιοκτησία. Αυτό ήταν πορεία προς τα πίσω σε βάρος των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής, σε βάρος του σοσιαλισμού. Που δείχνει ότι η κομματική και κρατική ηγεσία στην ΕΣΣΔ αντί να λύνει ζητήματα προς τα μπρος, να εξαλείφει παράγοντες που στήριζαν τις εμπορευματικές σχέσεις έπαιρνε μέτρα ενίσχυσής τους.

Πώς προσεγγίζουμε το ζήτημα

Σχετικά μ’ αυτό το ζήτημα, στη Διακήρυξη της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 90χρονα της Μεγάλης Οχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης γίνεται η παρακάτω εκτίμηση.

«Πρέπει να επισημανθεί ότι: Ουσιαστική διαφορά μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού – κομμουνισμού είναι ότι οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής γεννήθηκαν στα σπλάχνα της φεουδαρχίας, ενώ οι σοσιαλιστικές – κομμουνιστικές δεν μπορούν να γεννηθούν στα σπλάχνα του καπιταλισμού, γιατί έρχονται σε σύγκρουση με κάθε μορφή εκμετάλλευσης.

Η επαναστατική εργατική εξουσία πρέπει να ανατρέψει ριζικά και να αναμορφώσει όλες τις κοινωνικές σχέσεις που κληρονόμησε από τον καπιταλισμό, να οικοδομήσει συνειδητά τον νέο τρόπο παραγωγής, λύνοντας τις κοινωνικές αντιθέσεις προς όφελος της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Γι’ αυτό συναντά μεγάλες δυσκολίες στην οικοδόμηση, επέκταση, πλήρη ανάπτυξη και κυριαρχία των νέων σχέσεων παραγωγής και κατανομής. Τέτοιες δυσκολίες δε συνάντησε ο καπιταλισμός.

Η σοσιαλιστική κοινωνία φέρνει σε όλα τα επίπεδα έντονα τα σημάδια της καπιταλιστικής κοινωνίας, από την οποία προέκυψε. Στο σοσιαλισμό εξαλείφεται η ταξική εκμετάλλευση, αλλά όχι και κάθε κοινωνική ανισότητα και διαστρωμάτωση, που αντανακλώνται στη συνείδηση, στη στάση ζωής. Κατά τη σοσιαλιστική οικοδόμηση πρέπει να εξαλειφθούν και οι διαφορές ανάμεσα στην πόλη και το χωριό, ανάμεσα στη χειρωνακτική και την πνευματική εργασία. Μόνο τότε θα μπορούμε να πούμε ότι καρφώσαμε «το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της καπιταλιστικής κοινωνίας, που τη θάβουμε εμείς», όπως έγραψε ο Λένιν.

Η πάλη για τη θεμελίωση και ανάπτυξη της νέας κοινωνίας καθοδηγείται από την επαναστατική εργατική εξουσία με πυρήνα της το Κομμουνιστικό Κόμμα, που δρα συνειδητά με βάση τους νόμους κίνησης της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Επομένως, η επιστημονικότητα και ταξικότητα της πολιτικής του Κομμουνιστικού Κόμματος, η ανάπτυξη της θεωρίας του επιστημονικού σοσιαλισμού – κομμουνισμού, πρώτα απ’ όλα από το Κομμουνιστικό Κόμμα, είναι αδήριτη προϋπόθεση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.

Σε αυτό το καθήκον δεν αντεπεξήλθαν με επιτυχία τα κόμματα εξουσίας. Και στο βαθμό που η πολιτική της σοσιαλιστικής εξουσίας δεν έλυνε προς όφελος της σοσιαλιστικής οικοδόμησης τις αντιθέσεις, αυτές εξελίχθηκαν σε ανταγωνιστικές. Δεν επιβεβαιώθηκε η οπορτουνιστική θεωρία ότι μη ανταγωνιστικές αντιθέσεις δεν μπορούν να εξελιχθούν σε ανταγωνιστικές.

Μεταπολεμικά, όπως επισήμαινε το 19ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ, παρά τις επιτυχίες που υπήρξαν στην εκπλήρωση του 4ου πεντάχρονου πλάνου (1946 – 1950), υπήρχαν προβλήματα που αφορούσαν στον εκσυγχρονισμό και την ανάπτυξη μέσων παραγωγής, στη διεύθυνση των επιχειρήσεων και στο επίπεδο της κοινωνικής ευημερίας.

Από το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, το 1956 και μετά, για την επίλυση τέτοιων προβλημάτων υιοθετήθηκαν σταδιακά λαθεμένες θεωρητικές προσεγγίσεις και εφαρμόστηκαν οπορτουνιστικές πολιτικές στην οικονομία, που επεκτάθηκαν στη σοσιαλιστική εξουσία και στις διεθνείς σχέσεις. Ταυτόχρονα, με πρόσχημα την καταπολέμηση της «προσωπολατρίας», ξεδιπλώθηκε μια αχαλίνωτη εκστρατεία κατά της πολιτικής του σοβιετικού κράτους επί Στάλιν, άνοιξε ο δρόμος για τη μεγάλη δεξιά οπορτουνιστική στροφή του παγκόσμιου Κομμουνιστικού Κινήματος.

Αντί να ενισχυθούν οι σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής/ κατανομής, ενισχύθηκαν οι εμπορευματικές, δυνάμει καπιταλιστικές, σχέσεις. Αρχισε να υποχωρεί ο κεντρικός σχεδιασμός και να διαβρώνεται η κοινωνική ιδιοκτησία. Σημαντικό μέρος των αγροτικών προϊόντων της ατομικής και συνεταιριστικής παραγωγής πουλιόταν ελεύθερα στην αγορά, δηλαδή με ανώτατο όριο στη διακύμανση των τιμών. Ακόμα πιο έντονη ήταν η κοινωνική διαφοροποίηση στη βιομηχανία. Ο παράνομος πλουτισμός, το λεγόμενο «σκιώδες κεφάλαιο», επιδίωκε τη νόμιμη λειτουργία του ως κεφάλαιο στην παραγωγή, δηλαδή επιδίωκε την παλινόρθωση του καπιταλισμού. Επέδρασε στο Κόμμα, ενισχύοντας την οπορτουνιστική διάβρωση και το σοσιαλδημοκρατικό εκφυλισμό.

Ο υποκειμενισμός στην εκτίμηση της πορείας της σοσιαλιστικής οικοδόμησης ως «αναπτυγμένου σοσιαλισμού» και η ανάπτυξη του οπορτουνισμού, καταγράφηκαν στις εκτιμήσεις του 21ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ, το 1959: «Ο σοσιαλισμός στην ΕΣΣΔ νίκησε ολοκληρωτικά, οριστικά (…) μπήκε στην περίοδο της πλατιάς οικοδόμησης της κομμουνιστικής κοινωνίας». Ενώ το 22ο Συνέδριο, το 1961, ψήφισε το «Πρόγραμμα οικοδόμησης του κομμουνισμού». Στις αλλαγές που έγιναν στο Σύνταγμα του 1977 θεσμοθετήθηκε το «παλλαϊκό κράτος» και το «παλλαϊκό κόμμα».

Η θεωρία του «παλλαϊκού κράτους» επέδρασε παραπέρα στην αλλοίωση των χαρακτηριστικών του κράτους, στην υποβάθμιση του ρόλου της εργατικής τάξης. Αλλοίωσε και το χαρακτήρα της σοσιαλιστικής δημοκρατίας. Ταυτόχρονα, ο προσδιορισμός του κόμματος ως «παλλαϊκού», σήμαινε αλλοίωση του εργατικού χαρακτήρα του.

Στα ντοκουμέντα της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης του ΚΚΕ, τον Ιούλη του 1995, για τις «Αιτίες της ανατροπής του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη», αναφέρεται ότι «προοδευτικά εξασθένισε ο πρωτοποριακός ρόλος του Κόμματος (…) Στην περίοδο της «περεστρόικα» η κατάσταση στο Κόμμα έφθασε στον εκφυλισμό». Δυνάμεις των ΚΚ, που δε διολίσθησαν συνειδητά προς τον οπορτουνισμό, θεώρησαν ως δεδομένο και αδιαμφισβήτητο τον ηγετικό ρόλο του Κόμματος στην κοινωνία.

Αδυνάτισε σταδιακά και τελικά εξαφανίστηκε ο έλεγχος του Κόμματος από τις εργατικές δυνάμεις. Παραβιάστηκε η αρχή της ισότητας των κομμουνιστών. Διαμορφώθηκαν συνθήκες για να αναπτυχθεί ο καριερισμός των στελεχών.

Η εργατική τάξη, οι λαϊκές μάζες γενικότερα, δεν αρνούνταν το σοσιαλισμό. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα συνθήματα που χρησιμοποίησε η περεστρόικα ήταν «επανάσταση μέσα στην επανάσταση» και «περισσότερος σοσιαλισμός».

Το γεγονός ότι δεν αντέδρασε η εργατική τάξη κατά της αντεπανάστασης, εξηγείται από αυτούς και από άλλους λόγους.

Στο βαθμό που από τις ηγεσίες των Κομμουνιστικών Κομμάτων υιοθετήθηκαν επιλογές που διαβρώνανε τον κοινωνικό χαρακτήρα της ιδιοκτησίας και ενδυνάμωναν το στενό ατομικό συμφέρον, δημιουργούνταν αισθήματα αποξένωσης από την κοινωνική ιδιοκτησία και παράλληλα διαβρωνόταν η συνείδηση. Διευκολυνόταν ο δρόμος για την παθητικότητα και την αδιαφορία.

Η οπορτουνιστική διάβρωση του διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος ήταν μια διαδικασία μακρόχρονη, με βαθιές ρίζες στην καπιταλιστική ανάπτυξη του 20ού αιώνα, που δεν αναλύθηκε έγκαιρα και αντικειμενικά. Η αλληλεπίδραση μεταξύ του οπορτουνισμού στα Κομμουνιστικά Κόμματα αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών και στο ΚΚΣΕ και τα άλλα Κομμουνιστικά Κόμματα εξουσίας χρειάζεται παραπέρα ιστορική διερεύνηση, αναγκαία για την ιδεολογική και πολιτική ισχυροποίηση και ενότητα του Κομμουνιστικού Κινήματος στον 21ο αιώνα.

Το ίδιο αναγκαία είναι η εξαγωγή και αφομοίωση συμπερασμάτων από την ανάπτυξη και εξέλιξη της ταξικής πάλης κατά τη σοσιαλιστική οικοδόμηση του 20ού αιώνα. Η μελλοντική σοσιαλιστική οικοδόμηση με βεβαιότητα θα ξεκινήσει και θα εξελιχθεί σε ανώτερο επίπεδο συγκριτικά με αυτό του 20ού αιώνα. Είναι όμως επίσης βέβαιο ότι θα αναμετρηθεί εξίσου σκληρά με την καπιταλιστική κληρονομιά στο οικονομικό, στο πολιτικό και στο ιδεολογικό επίπεδο.

Σήμερα, για το εργατικό κίνημα στις χώρες του καπιταλισμού, παραμένει το πρόβλημα του μαζικού εγκλωβισμού στις δομές του συστήματος (κοινοβουλευτικές, κυβερνητικού και εργοδοτικού ελέγχου, συνδικαλιστικές, της Τοπικής Διοίκησης και άλλες). Η ισχυρή αστική ιδεολογική επίδραση στο εργατικό κίνημα εκφράζεται και με τον αναθεωρητισμό και τον οπορτουνισμό σε μια σειρά Κομμουνιστικά Κόμματα.

Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, αποδείχνεται ότι ο ταξικός αγώνας δεν μπορεί να είναι κυρίως αμυντικός, για τη διαφύλαξη κάποιων κατακτήσεων, τη στιγμή που αλλάζουν οι άμεσες ανάγκες τόσο του κεφαλαίου όσο και της εργατικής τάξης. Αποτελέσματα άμεσα και κυρίως προοπτικής μπορεί να δώσει μόνο η πολιτικοποίηση της δράσης, με αιτήματα που συγκρούονται με τη στρατηγική του κεφαλαίου, διεκδικούν τον παραγόμενο πλούτο σε όφελος των άμεσων παραγωγών του και ταυτόχρονα προετοιμάζουν τον υποκειμενικό παράγοντα για την κατάκτηση της εξουσίας. Τέτοιοι αγώνες μπορούν να διαμορφώνουν συσχετισμούς δυνάμεων υπέρ της εργατικής τάξης και των δυνάμει συμμάχων της, των λαϊκών στρωμάτων.

Από τα κορυφαία καθήκοντα του κομμουνιστικού ιδεολογικού μετώπου είναι να αποκατασταθεί στα μάτια των εργαζομένων η αλήθεια για το σοσιαλισμό του 20ού αιώνα, χωρίς εξιδανικεύσεις, αντικειμενικά και απαλλαγμένη από τις συκοφαντίες της αστικής τάξης. Η υπεράσπιση των νομοτελειών του σοσιαλισμού και ταυτόχρονα η υπεράσπιση της προσφοράς του σοσιαλισμού του 20ού αιώνα, απαντούν στις οπορτουνιστικές θεωρίες περί «μοντέλων» του σοσιαλισμού προσαρμοσμένων στις «εθνικές» ιδιομορφίες, αλλά και στην ηττοπαθή λαθολογία. Η υπεράσπιση αυτής της προσφοράς αποτελεί για το ΚΚΕ κριτήριο στις σχέσεις με άλλα Κομμουνιστικά και Εργατικά Κόμματα, για τη συγκρότηση του κομμουνιστικού πόλου στο διεθνές κίνημα.

Η συκοφαντία και η αντικομμουνιστική σταυροφορία δεν μπορούν να κρύψουν για πολύ την αλήθεια. Ο αντικομμουνισμός, που στοιχείο του είναι και το ξαναγράψιμο της Ιστορίας, αποτελεί και ένδειξη φόβου της αστικής τάξης.

Επιβεβαιώθηκε ότι δεν υπάρχει υπερταξικός ή τρίτος δρόμος ανάπτυξης. Ή θα υπηρετεί τον ιμπεριαλισμό, δηλαδή τη διαχείριση του καπιταλιστικού συστήματος, ή θα υπηρετεί το λαό.

Καταρρίπτονται και αποκαλύπτονται στην πράξη όλοι οι παλαιοί και σύγχρονοι μύθοι: Ο μύθος της «ελεύθερης οικονομίας» και της «ανταγωνιστικότητας», του «εκσυγχρονισμού», της «συναίνεσης» και του «κοινωνικού διαλόγου», της «δημοκρατίας των θεσμών», των «μονόδρομων» και της ασφάλειας και του σεβασμού των κυριαρχικών δικαιωμάτων και των συνόρων. Το θέμα είναι ποιος εξουσιάζει, ποιος κυριαρχεί, για ποιον και για ποιο σκοπό.

Η εργατική τάξη και τα φτωχά λαϊκά στρώματα δε θα μείνουν καθηλωμένα στο χτες. Στην εργατική τάξη, ιδιαίτερα στις νέες γενιές της, όπως και στις νέες γενιές των λαϊκών στρωμάτων, αξίζει μόνο ένα μέλλον, αυτό που φοβάται ο ιμπεριαλισμός: Το σοσιαλιστικό – κομμουνιστικό.

Οπως υπογραμμίζεται στο Πρόγραμμα του ΚΚΕ που ψήφισε το 15ο Συνέδριο: «Ο 21ος αιώνας θα είναι ο αιώνας της ανασύνταξης των επαναστατικών δυνάμεων, της απόκρουσης της επίθεσης του διεθνούς κεφαλαίου, της αποφασιστικής αντεπίθεσης. Θα είναι ο αιώνας μιας καινούργιας ανόδου του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος και μιας νέας σειράς κοινωνικών επαναστάσεων»».

ΠΗΓΕΣ:

1. Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια: τόμοι 17, 22.

2. «Εκτιμήσεις και προβληματισμοί για τους παράγοντες που καθόρισαν την ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη. Η αναγκαιότητα και επικαιρότητα του σοσιαλισμού» Υλικά της Πανελλαδικής Συνδιάσκεψης 15 – 16 Ιούλη 1995 – Εκδ. Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ.

3. «Για το συνεταιρισμό», «Εισήγηση για τα άμεσα καθήκοντα της σοβιετικής εξουσίας» Απαντα Λένιν, τόμοι 36, 43.

4. «Η δεξιά παρέκκλιση στο ΚΚμπ της ΕΣΣΔ» Ι. Στάλιν Απαντα τ. 12

5. «Μια άλλη ματιά στο Στάλιν» Λούντο Μάρτενς – Εκδ. «Σύγχρονη Εποχή».

 

Του
Κώστα ΠΑΣΑΚΥΡΙΑΚΟΥ