Όταν οι πρόγονοι των Χρυσαυγητών έβριζαν και δολοφονούσαν τους πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας-Η στάση των πολιτικών δυνάμεων της εποχής έναντι των προσφύγων

Πόντιοι πρόσφυγες

Ποια η στάση των πολιτικών δυνάμεων της εποχής έναντι των προσφύγων; Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Πρωία» το 1935, διατυπώθηκε ο ισχυρισμός ότι το βενιζελικό «στρατόπεδο» καλλιεργούσε σκόπιμα την ιδέα ανάμεσα στους πρόσφυγες πως αν οι πολιτικοί τους αντίπαλοι έρχονταν ποτέ στην εξουσία «η πρώτη των πράξις θα ήτο να εξαπολύσουν κατά των προσφυγικών συνοικισμών στίφη μαινόμενα διά να τους εξοντώσουν, να τους αφαιρέσουν τας κατοικίας, τους αγρούς, τα παραπήγματά των». Και ο λόγος για τον οποίο η βενιζελική παράταξη επιδίωκε «να παρατείνει και να διαιωνίσει την διάκρισιν μεταξύ προσφύγων και γηγενών», σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, ήταν γιατί επιθυμούσε «να υπάρχουν οι πρόσφυγες ως παράγων χωριστός, διά να επιτηδεύηται τον δήθεν προστάτην των έναντι των δήθεν εχθρών των»⁷⁶.

Βέβαια, στο διαχωρισμό αυτό συνέδραμε σε ένα μεγάλο βαθμό και η πρακτική, η πολιτική, της «άλλης πλευράς», δηλαδή των Λαϊκών, των οποίων ο αντι-προσφυγισμός έφτανε πολλές φορές τα όρια του ρατσισμού και της υστερίας. Για τη στάση αυτή ενδεικτικά θα μπορούσαν να αναφερθούν μια σειρά από δημοσιεύματα που έκαναν την εμφάνισή τους καθ’ όλη τη διάρκεια της μεσοπολεμικής περιόδου από αντι-βενιζελικούς και τα οποία καλούσαν για τον «εξαγνισμό της πρωτεύουσας», το διαχωρισμό των «καθαρόαιμων Ελλήνων» από τους «Τουρκόσπορους», κλπ. Ο «Ριζοσπάστης» στάθηκε συνεπής πολέμιος αυτής της αντι-λαϊκής επιθετικότητας. Καταφερόμενος, για παράδειγμα, εναντίον σχετικών άρθρων της «Καθημερινής» το Γενάρη του 1928, τόνιζε επικριτικά: «Οι πρόσφυγες δεν ψηφίζουν τον Τσαλδάρη και τον Μοναρχισμό, οι πρόσφυγες λοιπόν πρέπει να εξοντωθούν! Το δίκαιο των «ολίγων» μοναρχικών γηγενών, όπως λέει η Καθημερινή, θα τους μεταβάλλει σε «επαναστάτες». «Ο εκλογικός αυτός πληθυσμός θα μεταβληθεί αναγκαστικώς εις παράταξιν επαναστατών», επαναστατών που θα φέρουν πίσω τη βασιλεία, επαναστατών που να διώξουν ή να εξοντώσουν τους πρόσφυγες! Αυτή είναι η νέα φάση που δίνει ο Μοναρχισμός στον πόλεμο του κατά της Βενιζελοδημοκρατικής παράταξης»⁷⁸.

Μέχρι και το 1936 ακόμα, ο συντηρητικός Τύπος πρόβαλλε το αίτημα της εκλογικής και πολιτικής γκετοποίησης του προσφυγικού κόσμου, καλώντας για την «πλήρη εκλογική αποκέντρωση των προσφύγων, ώστε να εκλέγουν πρόσφυγας βουλευτάς… και όχι ν’ αλλοιώνουν τα εκλογικά αποτελέσματα των γηγενών. Αμυνόμεθα συνεπώς υπέρ των γηγενών και δεν επιτιθέμεθα κατά των προσφύγων(!), οι οποίοι όταν θα γίνουν ίσοι μ’ εμάς στα στρατολογικά και τα φορολογικά, ας ψηφίζουν τον Αντίχριστο εις τον αιώνα τον άπαντα»⁷⁹. Ο χαρακτηρισμός «Αντίχριστός» αναφέρεται βέβαια στον Βενιζέλο. Παρά το γεγονός, λοιπόν, ότι είχε περάσει πάνω από μια δεκαετία από την έλευση των προσφύγων, μια μερίδα του γηγενούς πληθυσμού τούς θεωρούσε ακόμα πολίτες δεύτερης κατηγορίας.

Οι επιθέσεις εναντίον του προσφυγικού στοιχείου όμως δεν περιορίστηκαν απλά σε φραστικές, αλλά σε πολλές περιπτώσεις έλαβαν και τη μορφή φυσικής βίας. Στα Πρακτικά του Συμβουλίου του Πολιτικού Μικρασιατικού Κέντρου το Νοέμβρη του 1924 θα γίνει λόγος για ένοπλες επιθέσεις γηγενών εναντίον άοπλων προσφύγων, που αποδίδονται στην έλλειψη μεθοδικού προγράμματος της κυβέρνησης για την εγκατάστασή τους. Γίνεται δε αναφορά σε γενικευμένα αιματηρά επεισόδια ανά την επικράτεια⁸⁰.

«Οι γηγενείς καλούνται να συνασπιστούν σε συλλόγους «αμύνης» κατά των προσφύγων», έγραφε η «Ακρόπολις». «Κηρύγματα ερεθισμού και λυσσώδους εμπάθειας απευθύνονται καθημερινώς προς τον αυτόχθονα πληθυσμόν. Και οι πρόσφυγες περιλούονται με ύβρεις εμετικώς. Ονομάζονται «λεφούσι», χαρακτηρίζονται «Τούρκοι», απειλούνται με εξόντωσιν»⁸¹. Είναι πραγματικά αποκαλυπτική η στάση των λεγόμενων «πατριωτών» και «εθνικοφρόνων» της εποχής έναντι των προσφύγων, ενώ αποκτά ακόμα μεγαλύτερη σημασία αν αναλογιστεί κανείς την προσπάθεια που πραγματοποιεί ο ίδιος ιδεολογικοπολιτικός χώρος σήμερα να καπηλευτεί την ποντιακή (τουρκοποντιακή και ρωσοποντιακή) ψήφο.

Οι κομμουνιστές έδωσαν τότε μια τιτάνια μάχη καταγγέλλοντας -στον αγώνα τους να καταργήσουν στην πράξη- τις διαχωριστικές γραμμές που ήθελε να επιβάλει ο αστικός κόσμος μεταξύ προσφύγων και γηγενών εργαζομένων στη λογική του «διαίρει και βασίλευε»:

«Η Ελλάδα δεν διαιρείται σε ντόπιους και πρόσφυγες. Η Ελλάδα διαιρείται σε πλούσιους και φτωχούς, σε ανθρώπους που δε δουλεύουν και ζουν και σε ανθρώπους που ολημερίς και ολονυχτίς δουλεύουν και δεν μπορούν να ζήσουν… ο καθένας πρέπει να διαλέξει μεταξύ του πλουσίου πρόσφυγα που συνδυάζεται με τον πλούσιο ντόπιο και του φτωχού πρόσφυγα που σύντροφο του θα έχει το φτωχό ντόπιο εργάτη ή αγρότη».

Ριζοσπάστης, 7 Σεπτεμβρίου 1929

Το Κομμουνιστικό Κόμμα ήταν η μόνη πολιτική δύναμη που στάθηκε ειλικρινά δίπλα στους πρόσφυγες από την πρώτη στιγμή. Δεν είναι τυχαίο ότι σε πόλεις όπου το κομμουνιστικό κίνημα και οι ταξικές συνδικαλιστικές δυνάμεις κατείχαν ηγεμονική θέση, όπως η Καβάλα, οι πρόσφυγες εντάχθηκαν αμέσως στην τοπική κοινωνία, τα κρούσματα ρατσισμού ήταν σχεδόν ανύπαρκτα, ενώ τα σωματεία μερίμνησαν από πολύ νωρίς για την επαγγελματική τους εκπαίδευση και την πετυχημένη ένταξή τους στην παραγωγή.

Το γεγονός ότι και στην Ελλάδα σε γενικές γραμμές οι πρόσφυγες άργησαν να «ενταχθούν» ουσιαστικά στην ντόπια κοινωνική και πολιτική ζωή, να αισθανθούν και να ενεργήσουν στην πράξη ως μέλη των κοινωνιών όπου εγκαταστάθηκαν και όχι ως πληθυσμός «φιλοξενούμενος» ή «εν αναμονή», παρουσιάζει επίσης ειδικό ενδιαφέρον. Δεν ήταν παρά τουλάχιστο μια δεκαετία μετά όταν άρχισαν να συνειδητοποιούν πλέον τη μονιμότητα της κατάστασής τους, σηματοδοτώντας μια αργή αλλά σταθερή τάση αλλαγής της κατάστασης. Εχει τέλος αξία να επισημάνουμε ότι η πρώτη μαζική ένταξη των προσφύγων, Μικρασιατών και Ποντίων, στη διαδικασία της συνειδητής συνδιαμόρφωσης της τύχης της νέας τους πατρίδας πραγματοποιήθηκε μέσα από τον αγώνα της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, όταν οι προσφυγικοί συνοικισμοί μεταμορφώθηκαν σε πραγματικά κάστρα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.

Βιβλιογραφία

76. «Πατρίς» 23/11/1935.

77. «Καθημερινή» 16/7/1928 και 19/7/1928.

78. «Ριζοσπάστης» 29/1/1928.

79. «Ελληνικό Μέλλον» 2/2/1936.

80. Πρακτικά Συνεδριάσεως του Διοικητικού Συμβουλίου του ΠΜΚ 11/11/1924, Αρχείο Πολιτικού Μικρασιατικού Κέντρου (ΕΛΙΑ).

81. «Ακρόπολις» 6/2/1936.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Α. Γκίκα, «Οι Έλληνες στη διαδικασία οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ», εκδ. Σύγχρονη Εποχή – Κεφάλαιο «Πτυχές και ζητήματα του Πόντου την εποχή του ιμπεριαλισμού»

Για τον Πόντο βλέπε επίσης:

Διαμόρφωση του ελληνικού έθνους-κράτους

Για τη διαμάχη στη μπλογκόσφαιρα γύρω από τη γενοκτονία των Ποντίων

Σφοδρή αντιπαράθεση έχει ξεσπάσει τις τελευταίες μέρες στη μπλογκόσφαιρα μεταξύ των ιστολογίων «Πόντος και Αριστερά» και «Αφορμή» γύρω από τη γενοκτονία των Ποντίων.

Η αρχή έγινε με την αναδημοσίευση στην «Αφορμή» ενός άρθρου του Γ. Νακρατζά με τίτλο Ο Θόρυβος σχετικά με την γενοκτονία των Ποντίων

Στο άρθρο αυτό γίνεται μια προσπάθεια «αποδόμησης» της ιστοριογραφίας της γενοκτονίας, χαρακτηρίζοντάς την εθνικιστική και προσφέροντας μια σειρά στοιχεία (πληθυσμιακή σύνθεση, βιαιότητες ποντιακών και αρμένικων αντάρτικων σωμάτων, κ.α.).

Υπήρχε συστηματική δίωξη (σφαγές, εκτοπίσεις, κλπ) του ποντιακού, μικρασιατικού, αρμενικού -και όχι μόνο- στοιχείου; Η απάντηση είναι ναι, υπήρχε. Υπήρχαν από την άλλη σφαγές (και αμάχων) από τα διάφορα αντάρτικα σώματα ποντίων και αρμενίων, ιδιαίτερα μετά την προέλαση του ρωσικού στρατού; Η απάντηση είναι πάλι ναι. Όμως σε καμιά περίπτωση δεν μπορούν να μπαίνουν στο ίδιο τσουβάλι.

Μπαίνουν μια σειρά ζητήματα, τα οποία δεν θα θίξουμε εδώ λεπτομερώς. Υπάρχουν παραπομπές και στα δύο ιστιολόγια και μπορεί ο καθένας να τα επισκευτεί και να κρίνει από μόνος του.

Αυτό όμως, το ουσιαστικό, που κατά τη ταπεινή μου γνώμη λείπει (και από το άρθρο του Νακρατζά και από την απάντηση του «Πόντος και Αριστερά»:-«Αφορμή» ή αλλιώς: όψεις ρατσισμού…) είναι το συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτικό -αλλά και ευρύτερο διεθνές- πλαίσιο στο οποίο εξελίσσονται αυτές οι διαδικασίες και πως μέσα από αυτό εξηγείται και η άνοδος του εθνικισμού και οι επιδιώξεις των διαφόρων αρχουσών τάξεων σε μια περίοδο ιμπεριαλισμού (και πολέμου). Πέρα και έξω από αυτό είναι πολύ δύσκολο να εξηγηθεί το οτιδήποτε δίχως να φτάνουμε σε ακρότητες, παρεξηγήσεις και κάθε είδους διαστρεβλώσεις.

Η συζήτηση βέβαια πήρε άλλη τροπή, ενώ ομολογουμένως θα μπορούσε να έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και να αποτελέσει έναυσμα για ουσιαστικό διάλογο στην Ιστορία. Τελικά, είχαμε βαριές κουβέντες και ανταλλαγή ύβρεων. Μπορεί να μην είμαστε έτοιμοι -γενικά- για μια τέτοια συζήτηση. Κρίμα όμως…πολύ κρίμα…

Υ.Γ. Η απάντηση της «Αφορμής»: Για τις απειλές εναντίον της «Αφορμή», από τα blogs Πόντος και Αριστερά και Κόκκινος Πόντος

Έχουμε γράψει σχετικά στον Erodoto:

Εθνικιστικές κραυγές για τη γενοκτονία των Ποντίων: Μεταξύ ιστορικής αμνημοσύνης και ανιστόρητης μνήμης

Η διαστρέβλωση της Ιστορίας γύρω από τη γενοκτονία του Πόντου ως διαβατήριο για την εκπλήρωση των ονείρων χιλιάδων υποψήφιων φοιτητών

O Λένιν, ο Κεμάλ και ο Πόντος: Η προπαγάνδα του “Κεμαλομπολσεβικισμού”

Ο Βενιζέλος, ο Κεμάλ και το Νόμπελ Ειρήνης

Μια σύντομη μαρξιστική προσέγγιση στα αίτια που οδήγησαν στη καταστροφή του Πόντου

Η διαμόρφωση των εθνών-κρατών στα Βαλκάνια και το «Μακεδονικό»