Βιβλίο: «Ρήξη και Ενσωμάτωση. Συμβολή στην Ιστορία του εργατικού-κομμουνιστικού κινήματος του Μεσοπολέμου, 1918-1936»

Γιατί ορισμένα τμήματα της εργατικής τάξης υιοθετούν ριζοσπαστικές μορφές σκέψης και πάλης, ενώ άλλα όχι; Πώς διαμορφώνεται η ταξική συνείδηση; Τι μεθόδους ενσωμάτωσης επιστρατεύουν αστικό κράτος και εργοδότες προκειμένου να ευνουχίσουν ιδεολογικά και πολιτικά το κίνημα των εργατών; Τι άμυνες αναπτύσσει και αντιπαρατάσσει το Κόμμα της εργατικής τάξης – το Κομμουνιστικό Κόμμα – και το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα; Πώς περνούν στην αντεπίθεση, στην πάλη τους για χειραφέτηση της εργατικής τάξης και επαναστατική ρήξη με το υπάρχον εκμεταλλευτικό καθεστώς.

Πρόκειται μόνο για ορισμένα από τα ερωτήματα που θέτει το βιβλίο του Αναστάση Γκίκα «ΡΗΞΗ ΚΑΙ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ – Συμβολή στην Ιστορία του εργατικού / κομμουνιστικού κινήματος του Μεσοπολέμου (1918 – 1936)», ανατρέχοντας σε μια σχετικά ανεξερεύνητη ιστοριογραφικά περίοδο, όπως αυτή της Ελλάδας του Μεσοπολέμου. Θεμελιωμένο σε έναν πραγματικό πλούτο πρωτογενών και δευτερογενών πηγών, εμβαθύνει στην πορεία διαμόρφωσης του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος της χώρας μας κατά τα πρώτα του βήματα. Οι αναλογίες και τα συμπεράσματα για το σήμερα κάνουν τη μελέτη της περιόδου επίκαιρη όσο ποτέ. Κυκλοφορεί από τη «Σύγχρονη Εποχή».

Περιεχόμενα

Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή στην ιστοριογραφία του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου

Α. Εισαγωγή

B. Για το εργατικό κίνημα, την ταξική πάλη και συνείδηση-Πρώτοι προβληματισμοί

Γ. Γύρω από την ιστοριογραφία του ελληνικού εργατικού κινήματος

Δ. Εργοστάσιο = βιομηχανικό προλεταριάτο = κίνημα της εργατικής τάξης;

Ε. Γύρω από την ιστοριογραφία του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας

ΣΤ. Πηγές και πεδίο έρευνας

Κεφάλαιο 2: Οι υλικές προϋποθέσεις του ελληνικού εργατικού κινήματος

Α. Εισαγωγή

Β. Ο αγροτικός χώρος από την ίδρυση του ελληνικού κράτους

Γ. Γενικά χαρακτηριστικά της ανάπτυξης του καπιταλισμού στην Ελλάδα

Δ. Η διαμόρφωση της βιομηχανίας και της εργατικής τάξης στο Μεσοπόλεμο

Ε. Ένα νέο προλεταριάτο της πόλης;

ΣΤ. Ο αντίκτυπος της διεθνούς οικονομικής κρίσης του 1929

Ζ. Συμπεράσματα

Κεφάλαιο 3: Μορφές και μηχανισμοί ενσωμάτωσης του εργατικού κινήματος

Α. Εισαγωγή – αποκαθιστώντας την αστική τάξη πραγμάτων

Β. Το ιδεολογικό-πολιτικό πλαίσιο

α. Ο «Εθνικός Διχασμός»

β. Ο αντικομμουνισμός αντικαθιστά τον αστικό εθνικισμό (Μεγάλη Ιδέα)

Γ. Πτυχές της πολιτικής συμμετοχής

Δ. Η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ)

Ε. Παρεμβάσεων συνέχεια…

ΣΤ. Το νομικό πλαίσιο ως μέθοδος ενσωμάτωσης (το μαστίγιο…)

Ζ. Και το καρότο

Η. Καταστολή: η ιστοριογραφικά «αθέατη» πλευρά της αστικής δημοκρατίας

Θ. Συμπεράσματα

Κεφάλαιο 4: Ιστορικές φάσεις και σταθμοί στην πορεία διαμόρφωσης του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας την περίοδο του Μεσοπολέμου

Α. Η «προϊστορία» του σοσιαλισμού στην Ελλάδα

Β. Η ενότητα επιτυγχάνεται: Η ίδρυση του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ)

Γ. Ο αντίκτυπος της Οκτωβριανής Επανάστασης

Δ. Από την σοσιαλδημοκρατία στην μπολσεβικοποίηση

Ε. Μπολσεβικοποίηση (αναδιοργάνωση) και κρίση

ΣΤ. Εσωκομματική διαπάλη και τα χαρακτηριστικά της

Ζ. Ο ρόλος της Κομμουνιστικής Διεθνούς την περίοδο 1924-1931

Η. Το νέο Κόμμα

Θ. Ορισμένες σκέψεις και συμπεράσματα

Κεφάλαιο 5: Στοιχεία της λειτουργίας, της οργάνωσης και δράσης του ΚΚΕ στο Μεσοπόλεμο. Οι σχέσεις του με άλλα κόμματα και οργανώσεις (σοσιαλδημοκράτες, τροτσκιστές, κλπ.).

Α. Εισαγωγή

Β. Μέλη και κομματική σύνθεση

Γ. Εκλογές

Δ. Οι διώξεις και οι συνέπειές τους

Ε. Γύρω από τα ζητήματα «νομιμότητας» και παρανομίας

ΣΤ. Νόμιμες μαζικές οργανώσεις: μηχανισμοί άμυνας ενάντια στις διώξεις και την ιδεολογική ενσωμάτωση

Ζ. Έτερα πολιτικά σχήματα (σοσιαλδημοκράτες, τροτσκιστές, κλπ.) και η σχέση τους με το ΚΚΕ

Η. Πλευρές της συνδικαλιστικής δουλειάς του ΚΚΕ

Θ. Γύρω από την θεωρητική δουλειά στο Κομμουνιστικό Κόμμα

Ι. Ορισμένα συμπεράσματα

Κεφάλαιο 6: Πρόσφυγες και εργατικό-κομμουνιστικό κίνημα. Η περίπτωση της Κοκκινιάς του Μεσοπολέμου

Α. Εισαγωγή

Β. Μέρος Ι

α. Πτυχές της «αποκατάστασης» και συνθήκες ζωής

β. Η αποκατάσταση ως μέσο ενσωμάτωσης

γ. Το θέμα του Προσφυγικού Δανείου

δ. Επαγγελματική απασχόληση και συνθήκες δουλειάς

ε. Κανάλια πολιτικής συμμετοχής και εξουσίας

στ. Σχίσματα: Βενιζελικοί και Αντιβενιζελικοί / Γηγενείς και Πρόσφυγες – ενσωμάτωση των προσφύγων μέσω ενός εθνικοπολιτικού διχασμού;

ζ. Εκλογές και πρόσφυγες

η. Οι σχέσεις των προσφύγων με τις αρχές, τους υπαλλήλους του κράτους και την ΕΑΠ

θ. Πολιτική και ιδεολογία στο επίπεδο της κοινότητας

Γ. Μέρος ΙΙ

α. Πρώτα βήματα των προσφύγων στο εργατικό-συνδικαλιστικό κίνημα τη δεκαετία του 1920: προβλήματα, προκλήσεις και προοπτικές

β. Οι επιπτώσεις της εσωκομματικής διαπάλης στο εργατικό-συνδικαλιστικό κίνημα του Πειραιά. Η αντιπαράθεση με τον Αρχειομαρξισμό

γ. Ταξική αφύπνιση και άνοδος του εργατικού-συνδικαλιστικού κινήματος στους πρόσφυγες τη δεκαετία του 1930

δ. Πρόσφυγες και κομμουνισμός: πρώτη επαφή και πρώιμοι αγώνες

ε. Πεδία επαφής των προσφύγων με την πολιτική του ΚΚΕ στη δεκαετία του 1930 (πέρα από το εργατικό κίνημα)

στ. Άμβλυνση της εσωκομματικής διαπάλης. Η χρεοκοπία του Αρχειομαρξισμού στον Πειραιά

ζ. Όξυνση της επιθετικότητας της αστικής τάξης

η. Το ΚΚΕ και ο αντιφασιστικός αγώνας στην Κοκκινιά του Μεσοπολέμου

θ. Η άνοδος του ΚΚΕ στους πρόσφυγες τη δεκαετία του 1930

Δ. Σύνοψη και συμπεράσματα

Κεφάλαιο 7: Οι καπνεργάτες της Καβάλας, «ένα από τα πιο μαχητικά τμήματα της ελληνικής εργατικής τάξης»

Α. Εισαγωγή

Β. Βιομηχανία καπνού και συνθήκες εργασίας

Γ. Το εργατικό κίνημα τη δεκαετία του 1920

Δ. Η κρίση του καπνού: παράμετροι και συνέπειες

Ε. Το εργατικό κίνημα τη δεκαετία του 1930

ΣΤ. Η καταστολή ως μέσο ενσωμάτωσης του εργατικού κινήματος

Ζ. Το κομμουνιστικό κίνημα στην Καβάλα του Μεσοπολέμου

Η. Σύνοψη και συμπεράσματα

Κεφάλαιο 8: Επίλογος – Ορισμένα συμπεράσματα μέσα από μια συγκριτική εξέταση των δύο εργατουπόλεων

 

Από το ίδιο βιβλίο στον Erodoto:

Με αίμα έχει κατακτήσει ο λαός τα δικαιώματα που του παίρνουν σήμερα (πίνακας νεκρών εργατών & αγροτών σε κινητοποιήσεις στο Μεσοπόλεμο)

“Αν αυτοί, που κρατούν τα όπλα μας αρνηθούνε μια μέρα τις υπηρεσίες τους διαπιστώνοντας πως πυροβολώντας για ξένα συμφέροντα αυτοκτονούν οι ίδιοι, θα έχουμε χάσει κιόλας το παιχνίδι”

Πρόσφυγες και εργατικό-κομμουνιστικό κίνημα στην Κοκκινιά του Μεσοπολέμου. Μέρος Α: Δεκαετία 1920

Πρόσφυγες και εργατικό-κομμουνιστικό κίνημα στην Κοκκινιά του Μεσοπολέμου. Μέρος Β: Δεκαετία 1930

Βλέπε επίσης:

Βιβλίο: Ρήξη και Ενσωμάτωση

(μια πολύ καλή και ενδιαφέρουσα βιβλιοκριτική από τον Άθλιο στο Γκράνμα)

Το σταχανοφικό κίνημα στη Σοβιετική Ένωση – Μια πλευρά της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ

Η εργασία στον σοσιαλισμό αποκτά νέο νόημα και περιεχόμενο

Η εμφάνιση και οικοδόμηση του σοσιαλισμού στις αρχές του 20ού αιώνα άνοιξε το δρόμο για την οριστική λύση λαϊκών προβλημάτων, όπως της ανεργίας, της δωρεάν ιατρικής περίθαλψης και Παιδείας, της παροχής δωρεάν κοινωνικών υπηρεσιών από το κράτος, της κατοικίας, της πρόσβασης στις πνευματικές και πολιτιστικές αξίες, σε όφελος του συνόλου των προλεταρίων και των άλλων λαϊκών στρωμάτων στη Σοβιετική Ενωση, που στον καπιταλισμό δεν μπορούν να λυθούν πλήρως. Και όλα αυτά χάρη στις ενδογενείς δυνατότητες ανάπτυξης της σοσιαλιστικής οικονομίας. Ορισμένοι συγκριτικοί στατιστικοί δείκτες, αν και δεν αποτυπώνουν πλήρως την πραγματικότητα, αφού το περιεχόμενό τους είναι διαφορετικό στον καπιταλισμό από το σοσιαλισμό, μπορούν να αποτυπώσουν την ανωτερότητα του σοσιαλισμού.

Πριν την Οχτωβριανή Επανάσταση, η Ρωσία κατείχε την πέμπτη θέση στον κόσμο στην παραγωγή βιομηχανικών προϊόντων και την τέταρτη στην Ευρώπη. Λίγο πριν τον πόλεμο κατακτά τη δεύτερη θέση στον κόσμο και την πρώτη στην Ευρώπη. Αν και ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος κατέστρεψε το 30% του εθνικού πλούτου της ΕΣΣΔ, το 1950, το εθνικό εισόδημα έφτασε στα 164% του επιπέδου του 1940, η βιομηχανική παραγωγή στα 172% και η αγροτική στα 99%. Η ΕΣΣΔ, ακόμη και στην εικοσιτετράχρονη, πριν από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, πορεία της, πραγματοποίησε άλματα αιώνων στη βιομηχανική και οικονομική της ανάπτυξη. Αν στα 1913 το εθνικό εισόδημα της Ρωσίας ήταν 1 (μια μονάδα), στα 1940 έγινε 5,1, ενώ στα 1950 έγινε 8,2, στα 1965 έγινε 29 και στα 1975 έγινε 56.

Οι μέσοι ετήσιοι ρυθμοί ανόδου σε ποσοστά, σε βασικούς δείκτες ανάπτυξης της οικονομίας, είναι χαρακτηριστικοί για την περίοδο 1951 – 1975. Ετσι το εθνικό εισόδημα της ΕΣΣΔ αυξανόταν κατά 8,1%, ενώ των ΗΠΑ κατά 3,2%. Η βιομηχανική παραγωγή αυξανόταν στην ΕΣΣΔ κατά 9,6%, ενώ στις ΗΠΑ κατά 3,8%. Αντίστοιχα, η αγροτική παραγωγή στην ΕΣΣΔ αυξανόταν κατά 3,4%, ενώ στις ΗΠΑ είχε αύξηση κατά 1,7%. Ακόμη και στην περίοδο 1981 – 1985, κατά την οποία υπήρχαν εκτιμήσεις από την ίδια την ΕΣΣΔ για προβλήματα και καθυστερήσεις στην οικονομική ανάπτυξη, η μέση ετήσια αύξηση του εθνικού της εισοδήματος ήταν 3,1%, ενώ στις ΗΠΑ ήταν 2,5%. Στην ΕΣΣΔ υπήρξε ισχυρή τάση προσέγγισης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ των ΗΠΑ (55% το 1985, ενώ το 1913 ήταν 11,5%).

Η απελευθέρωση της δουλειάς από τα καπιταλιστικά δεσμά

Και μόνο αυτοί οι δείκτες είναι ικανοί να αποδείξουν την ανωτερότητα των σοσιαλιστικών σχέσεων παραγωγής. Είναι γεγονός ότι αυτές οι ενδογενείς δυνατότητες που οφείλονται στις σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής, δηλαδή στην αντικατάσταση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής με την κοινωνική, άρα και στην κατάργηση της εκμετάλλευσης, απελευθερώνουν την εργασία από τα καταναγκαστικά δεσμά, δίνοντάς της καινούριο ποιοτικά περιεχόμενο. Τώρα οι εργάτες δουλεύουν για το όφελος της κοινωνίας και μέσα απ’ αυτό για το δικό τους συμφέρον. Τώρα στηρίζονται στην ίδια την εργατική τους δύναμη και την παραγωγικότητά της, που γίνεται θεμελιακή πηγή συνεχούς ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, άρα και της ίδιας της εργατικής δύναμης, χωρίς την παρεμβολή των περιόδων κρίσης και καταστροφής. Και βεβαίως ως φαινόμενο αποκτά μαζικό, παγκοινωνικό χαρακτήρα.

Ενα τέτοιο φαινόμενο ήταν το σταχανοφικό κίνημα. Πήρε το όνομά του από έναν πρωτοπόρο εργάτη των ανθρακωρυχείων Ντονμπάς, τον Αλεξέι Γκριγκόριεβιτς Σταχάνοφ. Τη νύχτα από τις 30 στις 31 Αυγούστου 1935, ο Σταχάνοφ κατέρριψε το ρεκόρ εξόρυξης κάρβουνου, βγάζοντας στη βάρδιά του που ήταν 5 ώρες και 45 λεπτά, 102 τόνους, με νόρμα 7 τόνων, που αντιστοιχούσε με 14 νόρμες. Το πώς ο Σταχάνοφ πέτυχε αυτό το ρεκόρ ήταν φαινόμενο για τη συγκεκριμένη εποχή.

Πώς επιτεύχθηκε αυτό το εργατικό κατόρθωμα; Ηταν ζήτημα ανάπτυξης της παραγωγικότητας της εργασίας σε συνθήκες που η ίδια η εργασία είχε απελευθερωθεί από την εκμετάλλευση και το πέτυχε με την τεχνική του κατάρτιση. Ηταν προσωπικό κατόρθωμα του Σταχάνοφ και της πρωτοβουλίας του να κάνει πιο ξεκούραστη και ταυτόχρονα αποδοτική τη δουλειά του προς όφελος της σοβιετικής κοινωνίας.

Ο Αλεξέι Γκριγκόριεβιτς Σταχάνοφ έμεινε στην ιστορία της οικοδόμησης του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ ως ανακαινιστής της βιομηχανίας γαιανθράκων, ενώ τιμήθηκε σαν «Ηρωας της Σοσιαλιστικής Εργασίας». Εγινε μέλος του «Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος Μπολσεβίκων» (ΚΚΣΕ) το 1936. Πέθανε το 1970, αλλά το σταχανοφικό κίνημα έμεινε στην ιστορία ως ένα φαινόμενο της δράσης των λαϊκών μαζών που αξιοποιούν τις ενδογενείς δυνατότητες του σοσιαλισμού, προκειμένου να τραβήξουν την κοινωνία και την εξέλιξή της προς τα μπρος, προς την κομμουνιστική κοινωνία.

Ο Ι.Β. Στάλιν, σχετικά με τη σημασία του σταχανοφικού κινήματος για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού – κομμουνισμού έλεγε στο λόγο του προς τους σταχανοφικούς: «Ο κομμουνισμός αποτελεί μια ανώτερη βαθμίδα εξέλιξης. Η αρχή του κομμουνισμού είναι ότι στην κομμουνιστική κοινωνία ο καθένας δουλεύει σύμφωνα με τις ικανότητές του και παίρνει αντικείμενα κατανάλωσης, όχι ανάλογα με τη δουλιά που πρόσφερε, αλλά σύμφωνα με τις ανάγκες που έχει σαν εκπολιτιστικά αναπτυγμένος άνθρωπος. Αυτό σημαίνει, ότι το εκπολιτιστικό και τεχνικό επίπεδο της εργατικής τάξης έγινε αρκετά ψηλό για να μπορεί να υποσκάψει τις βάσεις της αντίθεσης ανάμεσα στην πνευματική και τη σωματική δουλιά, ότι η αντίθεση ανάμεσα στην πνευματική και στη σωματική δουλιά έχει πια εκλείψει και η παραγωγικότητα της δουλιάς ανέβηκε σε τέτοια ψηλή βαθμίδα, που μπορεί να εξασφαλίσει απόλυτη αφθονία σε προϊόντα κατανάλωσης, πράγμα που δίνει στην κοινωνία τη δυνατότητα να διανέμει αυτά τα αντικείμενα, σύμφωνα με τις ανάγκες των μελών της(…)

Στην πραγματικότητα, η εξάλειψη της αντίθεσης ανάμεσα στην πνευματική και στη σωματική εργασία μπορεί να επιτευχθεί μόνο πάνω στη βάση της ανόδου του εκπολιτιστικού και τεχνικού επιπέδου της εργατικής τάξης, ως το επίπεδο των μηχανικών και των τεχνικών. Θα ήταν αστείο να νομίζει κανείς, ότι μια τέτοια άνοδος είναι απραγματοποίητη. Είναι πέρα για πέρα πραγματοποιήσιμη μέσα στις συνθήκες του σοβιετικού καθεστώτος, όπου οι παραγωγικές δυνάμεις της χώρας είναι απελευθερωμένες από τα δεσμά του καπιταλισμού, όπου η δουλιά είναι απελευθερωμένη από το ζυγό της εκμετάλλευσης, όπου στην εξουσία βρίσκεται η εργατική τάξη και όπου η νέα γενιά της εργατικής τάξης έχει όλες τις δυνατότητες να εξασφαλιστεί με αρκετή τεχνική μόρφωση. Δεν υπάρχει κανείς λόγος για να αμφιβάλλει κανείς ότι μονάχα μια τέτοια εκπολιτιστική και τεχνική άνοδος της εργατικής τάξης μπορεί να υποσκάψει τις βάσεις της αντίθεσης ανάμεσα στην πνευματική και στη σωματική δουλιά, ότι μονάχα αυτή μπορεί να εξασφαλίσει εκείνην την ψηλή παραγωγικότατα της δουλιάς και κείνη την αφθονία σε προϊόντα κατανάλωσης, που είναι απαραίτητα για να αρχίσει το πέρασμα από το σοσιαλισμό στον κομμουνισμό.(…)

Δεν είναι μήπως ξεκάθαρο ότι οι σταχανοφικοί είναι νεοτεριστές στη βιομηχανία μας, ότι το σταχανοφικό κίνημα αντιπροσωπεύει το μέλλον της βιομηχανίας μας, ότι περιέχει το σπέρμα της μελλοντικής εκπολιτιστικής και τεχνικής ανόδου της εργατικής τάξης, ότι μας ανοίγει το δρόμο που αυτός μονάχα μπορεί να μας επιτρέψει να πραγματοποιήσουμε τους ανώτερους εκείνους δείχτες της παραγωγικότητας της δουλιάς, που είναι απαραίτητοι για το πέρασμα από το σοσιαλισμό στον κομμουνισμό και για την εξάλειψη της αντίθεσης ανάμεσα στην πνευματική και τη σωματική εργασία».