Ιστορία του ΔΣΕ, μέρος 52: Οι επιχειρήσεις του Δημοκρατικού Στρατού στο Καρπενήσι, την Έδεσσα, την Αριδαία, τη Νάουσα και τη Φλώρινα

Η κατάληψη του Καρπενησιού

Αξιωματικοί και μαχητές του λόχου ασφάλειας της ΙΙ Μεραρχίας του Δημοκρατικού Στρατού στο ελεύθερο Καρπενήσι

Meros59_Photo1_small.jpg

1949: Ο διοικητής της Ι Μεραρχίας, Χαρίλαος Φλωράκης (Γιώτης), με τον αξιωματικό του ΔΣΕ Αλέκο Παπαγεωργίου, στο Καρπενήσι

Meros59_Photo3_small.jpg

Η επιχείρηση για την κατάληψη του Καρπενησιού – πρωτεύουσα της Ευρυτανίας – ξεκίνησε τη νύχτα 20 προς 21/1/1949 και ολοκληρώθηκε με επιτυχία μια μέρα μετά. Στην επιχείρηση πήραν μέρος η 1η Μεραρχία του ΔΣΕ με διοικητή τον Χ. Φλωράκη, η 2η Μεραρχία με διοικητή τον Γ. Αλεξάνδρου, η Σχολή Αξιωματικών του ΚΓΑΝΕ, ένα ανεξάρτητο τάγμα και μια διλοχία. Συνολική δηλαδή δύναμη περί τους 3.000 αντάρτες. Την επίθεση για την κατάληψη της πόλης ανέλαβε η 1η Μεραρχία, ενώ η 2η είχε ως αποστολή της την κάλυψη της επιχείρησης από την πλευρά του Αγρινίου και της Λαμίας. Τα τμήματα του ΔΣΕ έμειναν στην πόλη 18 ολόκληρες μέρες. Κατάφεραν να αποκομίσουν πολλά λάφυρα και να πραγματοποιήσουν αρκετές στρατολογίες νέων μαχητών. Πρέπει δε να σημειωθεί ότι στη διάρκεια των μαχών καταρρίφθηκε αεροπλάνο του αντιπάλου που πετούσε πάνω από την πόλη για έλεγχο της κατάστασης και σκοτώθηκε ο Αμερικανός στρατιωτικός που επέβαινε σ’ αυτό, Εντνερ Σέλντεν. Για την επιτυχία της επιχείρησης η ηγεσία του ΔΣΕ τίμησε τους Χ. Φλωράκη και Γ. Αλεξάνδρου με το Παράσημο Πολεμικής Αξίας του Δημοκρατικού Στρατού.

Η αντεπίθεση του κυβερνητικού στρατού για την ανακατάληψη της πόλης άρχισε στις 29 Γενάρη με τις 45, 71 και 73 ταξιαρχίες της 15ης Μεραρχίας, τις Α` και Β` μοίρες ορεινών καταδρομών και το 39ο Σύνταγμα ελαφρού πεζικού. Ο ΔΣΕ έδωσε μάχες όχι γιατί ήθελε να διατηρήσει την πόλη υπό τον έλεγχό του, όσο για να φθείρει τις δυνάμεις του αντιπάλου του. Ετσι η ανακατάληψη της πόλης πραγματοποιήθηκε στις 8-2-1949. Να τι λέει για την κατάληψη του Καρπενησιού ο στρατηγός Θρ. Τσακαλώτος: «Οι συμμορίται προς αντιπερισπασμόν διά τη διαφαινόμενην επιτυχία της εκκαθαρίσεως Πελοποννήσου, η οποία θα ηλευθέρωνε σημαντικάς εθνικάς δυνάμεις, κατέβαλον πράγματι εντόνους προσπαθείας και εσημείωσαν εντυπωσιακάς επιτυχίας. Βάσις ενεργείας των είνε ο αιφνιδιασμός και η ακριβής πληροφορία. Διά σύντονων πορειών, κυρίως νυχτερινών, κατορθώνουν να συγκεντρωθούν πότε εις τη μίαν περιοχήν και πότε εις την άλλην, να προσβάλλουν με ισχυράς δυνάμεις και μετά το αποτέλεσμα να απομακρύνονται ταχέως από τους χώρους όπου ανέμενον ως βεβαία την άφιξιν των Εθνικών Στρατευμάτων. Εις τοιαύτας γενικότερας ενεργείας, οι Κ.Σ. (σημ. «Ρ»: Εννοεί κομμουνιστοσυμμορίτες) λαμβάνουν εξαιρετικά μέτρα καλύψεως εκ των κατευθύνσεων, εκ των οποίων λόγω γνώσεως της διατάξεως των Εθνικών Δυνάμεων και της φύσεως των δρομολογίων, γνωρίζουν ότι θα κινηθούν αι Εθνικαί Δυνάμεις… Κλασσικόν παράδειγμα ενεργείας των συμμοριτών, είνε η επίθεσις και κατάληψις υπ’ αυτών της πόλεως Καρπενησίου. Οι συμμορίται συγκέντρωσαν τας δυνάμεις των εις χώρους μη ελεγχόμενους υπό του Εθνικού Στρατού. Ησαν ακριβέστατα πληροφορημένοι επί της διατάξεως των δυνάμεων και του ηθικού των Εθνικών Μονάδων Καρπενησίου. Κατέλαβον εγκαίρως τη στενωπόν Τυμφρηστού – Αγίου Γεωργίου, από όπου διέρχεται η μοναδική οδός από Λαμίας, όπου υπάρχουσαι εφεδρείαι Εθνικών Δυνάμεων, γνωσταί εις τους Κ.Σ. θα σπεύσουν εις βοήθειαν. Μετά τα πραγματικώς ευφυέστατα ταύτα μέτρα, οι συμμορίται προσβάλλουν αιφνιδιαστικώς τη νύκτα 20-21 Ιανουαρίου, εξ όλων των πλευρών το Καρπενήσι». Στη συνέχεια αφού αναφέρεται στην κατάληψη της πόλης ο στρατηγός Τσακαλώτος συμπληρώνει: «Καθ’ όλον τον μέχρι τότε αντισυμμοριακόν αγώνα, ήτο η πρώτη φορά, κατά την οποίαν οι συμμορίται διετήρουν επί τόσον χρονικόν διάστημα μίαν πόλιν και μάλιστα εις το κέντρο της χώρας». (Βλέπε: Θρ. Τσακαλώτος: «40 χρόνια στρατιώτης της Ελλάδος», τόμος β`, σελ. 222-223).

Μπροστά σε μια οχυρωμένη πόλη

Με αδρές γραμμές περιγράφει την κατάληψη του Καρπενησιού, ο Β. Αποστολόπουλος στο βιβλίο του: «Το χρονικό μιας εποποιίας – Ο ΔΣΕ στη Ρούμελη». Από τις σελίδες αυτού του βιβλίου και τις εικόνες του, που αναπαριστούν με γλαφυρότητα και ζωντάνια τη σοβαρή και σκληρή αυτή μάχη, αναδημοσιεύουμε ορισμένα αποσπάσματα:

«Το Καρπενήσι βρίσκεται στην καρδιά της ορεινής Ρούμελης. Εχει για προσκέφαλο το Βελούχι κι απλώνει τα πόδια του προς το ιστορικό Κεφαλόβρυσο, το δασωμένο Κώνισκο και την ειδυλλιακή ποταμιά.

Και καθώς ροβολάμε από το διάσελο του Αϊ – Θανάση, στην ξάστερη παγωμένη νύχτα, 20-21 του Γενάρη 1949, σαν να βλέπουμε το θεόρατο ίσκιο του Μάρκου Μπότσαρη να μας καλωσορίζει. Και σαν να μας δείχνει το κόκκινο σημάδι στο κεφάλι του πάνω από το δεξιό του μάτι, από αρβανίτικο βόλι, που τον έστειλε στην αθανασία στις 8-9 Αυγούστου 1823.

Στον αγώνα για την ελευθερία και την ανάσταση του γένους.

Ο ορίζοντας νοτιοανατολικά φράζεται από το πέτρινο τρίπτυχο των κορφών της Χελιδόνας και τους απάτητους γκρεμούς της άγριας Καλιακούδας. Και σαν πιασμένες απ’ τα χέρια αυτών των βουνών, ράχες δασωμένες δένονται με τα ψηλά αντερείσματα του Βελουχιού χτίζοντας ένα τεράστιο πηγάδι, που στον πυθμένα του κοιμάται το Καρπενήσι. Ενας πέτρινος κόθρος πανύψηλος και δασωμένος και χωμένη στη βάση του η ιστορική πολιτειούλα.

Τα πέτρινα σπίτια της σκαρφαλώνουν στις πλαγιές της και χωρίζονται από στενόδρομους κακοτράχαλους. Μόνο ο χώρος γύρω απ’ την πλατεία με τα 900 μέτρα υψόμετρο, σου δίνει την αίσθηση του επίπεδου.

Ο κυβερνητικός στρατός έχει οχυρώσει με τέχνη και φροντίδα την πόλη, που μονάχα η φυσική της οχύρωση είναι μοναδική. Τα σημεία Δεξαμενή, Ρόβια, Σωτήρα, Αϊ-Δημήτρης έχουν δυνατή οχύρωση και δεσπόζουν αποφασιστικά σ’ όλη την περιοχή. Στα Ρόβια έχουν χτίσει πύργους, μάντρα με συρματοπλέγματα, μπλόκ χάουζ, πολυβολεία, ολμοβολεία, ορύγματα. Τα σπίτια και τα κτίρια έχουν τη δική τους οχύρωση. Καθώς είναι στενοί οι δρόμοι, έχουν ρίξει γέφυρες από ταράτσα σε ταράτσα κι έτσι συγκροτήματα σπιτιών μεταβάλλονται σε δυνατές οχυρές θέσεις, που διαθέτουν πολυβολεία και θέσεις για όλα τα όπλα. Στο καμπαναριό της ιστορικής Αγίας Τριάδας και της Παναγίας, υπάρχουν φωλιές πολυβόλων. Οχυρά τσιμεντένια υπάρχουν σ’ όλους τους δρόμους που διαθέτουν κάποιον άξονα ή σε θέσεις να ελέγχουν το χώρο της πόλης…

Τμήμα του ΔΣΕ σε πορεία

Meros59_Photo2_small.jpg

…20 Γενάρη 1949, ώρα 23η, αρχίζει η επιχείρηση του Καρπενησιού…

… Η μέρα ξεδιπλώνει τα ρόδινα πέπλα της κάτω από έναν καταγάλανο ουρανό. Με αγωνία παρακολουθούμε την εξέλιξη της μάχης. Βλέπουμε τις κινήσεις των κυβερνητικών. Ρίχνονται κατά κύματα προς τη Δεξαμενή. Θέλουν να την ενισχύσουν για να εκμηδενίσουν το δικό μας προγεφύρωμα. Εδώ πρέπει να γίνει το ρήγμα στην εχθρική διάταξη, που θα εξουδετερώσει και τ’ άλλα οχυρά. Ο αγώνας είναι σκληρός και αμφίρροπος. Το μεσημέρι η κατάσταση γίνεται κρίσιμη. Ο ταγματάρχης Πρίκος, κάτω απ’ την τρομερή πίεση, διατάζει τη σύμπτυξη των τμημάτων που βρίσκονται γύρω από τη Δεξαμενή. Κι αυτός έφτασε στην Ιτιά όπου βρισκόμαστε, απελπισμένος, αφού αποπειράθηκε ν’ αυτοκτονήσει. Στο χέρι του φαινόταν μικρό τραύμα.

«Πάει το τάγμα μου!», ξεφώνιζε και τα μάτια του είχαν πλημμυρίσει από δάκρυα.

Κρίσιμη, λοιπόν, η κατάσταση. Πώς ήταν δυνατό να εφαρμοστεί αυτή η ανόητη κι επικίνδυνη διαταγή; Πώς θα συμπτυχθούν οι λόχοι κάτω από τα καταιγιστικά πυρά πολυβόλων και όλμων που κάθε δευτερόλεπτο κόβουν τα στριμμένα τηλεφωνικά καλώδια;

Ευτυχώς που λειτούργησε το ένστικτο και η μακριά πείρα του αντάρτη. Δεν υπάκουσαν στη διαταγή. Δυο λόχοι του σ. Πάικου και του σ. Τζίτζιρα, κράτησαν το προγεφύρωμα στα κορφινά σπίτια του Καρπενησιού, κάτω απ’ τη Δεξαμενή. Κι αυτή η απόφαση στάθηκε μοιραία για τους αντίπαλους, για το Καρπενήσι.

Σ’ αυτό το σημείο, μετρήθηκαν δεκαεφτά ή δεκαοχτώ κύματα επιθέσεων. Στρατός, φανατισμένοι μαυροσκούφηδες, χωροφύλακες, ρίχνονται με λύσσα να συντρίψουν το προγεφύρωμα. Είναι φανερή η καίρια σημασία της θέσης. Και οι αντάρτες με ψυχραιμία τούς αφήνουν να πλησιάζουν. Κι ύστερα, κάνοντας χρήση της σοφής αντάρτικης τακτικής με ομαδικές αντεπιθέσεις τους ανατρέπουν, αρπάζοντας και πυρομαχικά, που τους είναι πολύτιμα.

Βραδιάζει και τα οχυρά κρατούνε πεισματικά. Αϊ- Δημήτρης, Ρόβια, Δεξαμενή, Σωτήρα. Ομως, μερικά σημάδια δείχνουν πως το ηθικό τους αρχίζει να σπάζει. Αναφέροντας στο ΣΔ της επιχείρησης που βρίσκεται στον Αϊ -Θανάση, για την κρίσιμη εξέλιξη του αγώνα, ο Γιώτης μας απάντησε αυτολεξεί: «Μη φοβάστε! Τα μαζεύουν… «.

Οι επιχειρήσεις σε Εδεσσα – Αριδαία – Νάουσα

Στα μέσα του Δεκέμβρη 1948 η 10η Μεραρχία του ΔΣΕ με επικεφαλής τον Γ. Βοντίτσιο – Γούσια έκανε μια βαθιά διείσδυση από το Βίτσι προς την Εδεσσα με στόχο την κατάληψη της πόλης, την πρόκληση απωλειών στον αντίπαλο και τη στρατολογία δυνάμεων. Η επιχείρηση οδηγήθηκε σε αποτυχία. Το ίδιο αποτέλεσμα είχε και η επιχείρηση που οργανώθηκε στις 29 προς 30/12/1948 με στόχο την Αριδαία. Η 10η μεραρχία υπέστη πολλές απώλειες και το επόμενο βήμα ήταν η ανασυγκρότησή της ούτως ώστε να αντεπεξέλθει στα πολεμικά της καθήκοντα.

Μετά την ανασυγκρότηση της 10ης Μεραρχίας οργανώθηκε η επιχείρηση για την κατάληψη της Νάουσας με επικεφαλής τον Δ. Βλαντά. Η επίθεση άρχισε στις 11 Γενάρη του ’49 και η ολοκληρωτική κατάληψη της πόλης πραγματοποιήθηκε δύο μέρες μετά, ύστερα από σκληρές και αδιάκοπες μάχες. Οι δυνάμεις του Δημοκρατικού στρατού αποχώρησαν από την πόλη στις 14 Γενάρη το απόγευμα, αφού προξένησαν αρκετές απώλειες στον αντίπαλο, αποκόμισαν αρκετά λάφυρα και πραγματοποίησαν στρατολογίες νέων μαχητών.

Με τα αποτελέσματα των επιχειρήσεων σε Εδεσσα – Αριδαία – Νάουσα ασχολήθηκε και το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ το οποίο στη σχετική ανακοίνωσή του, με ημερομηνία 10/2/1949, αναφέρει μεταξύ άλλων: «Τα σχέδια των επιχειρήσεων στην Εδεσσα – Αρδέα ήταν ανεπαρκή, η διοίκηση δεν είχε στα χέρια της εφεδρεία και δεν εξασφάλισε μια ζωντανή καθοδήγηση στη διάρκεια της κάθε μάχης. Οι επιτυχίες στη Νάουσα και στον ελιγμό κερδήθηκαν ακριβώς γιατί αποφύγαμε τα λάθη που παρουσιάσαμε στις δύο πρώτες επιχειρήσεις» («Επίσημα κείμενα ΚΚΕ», τόμος 6ος, σελ. 348 – 354).

Η επιχείρηση στη Φλώρινα

Η επιχείρηση του ΔΣΕ για την κατάληψη της Φλώρινας άρχισε τη νύχτα 11 προς 12 φλεβάρη του `49 και τελείωσε με αποτυχία και βαριές απώλειες των ανταρτών τη νύχτα 12 προς 13 του ιδίου μήνα. Για την επιχείρηση από το Δημοκρατικό Στρατό διατέθηκαν η 14η και η 103η ταξιαρχίες της 10ης Μεραρχίας και 18η και 107η ταξιαρχίες της 11ης Μεραρχίας. Επίσης, η σχολή αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου, τρεις λόχοι σαμποτέρ, δύο λόχοι κυνηγών αρμάτων μάχης, ένα τάγμα μεταφορών, ένα τάγμα τραυματιοφορέων κι ένα τμήμα διαβιβάσεων. Από άποψη πυροβολικού διατέθηκαν 4 πυροβολαρχίες με 10-12 ορειβατικά πυροβόλα. Διοικητής των δυνάμεων του ΔΣΕ που πραγματοποίησαν την επιχείρηση τέθηκε ο Γ. Βοντίτσιος – Γούσιας και Πολιτικός Επίτροπος ο Δ. Βλαντάς.

Ο αντίπαλος διέθετε 3 ταξιαρχίες από τη 2η μεραρχία του (την 3η, 21η και 22η) με ισχυρή δύναμη πυροβολικού που σήμαινε πάνω από 40 πυροβόλα. Ακόμη μέσα στη Φλώρινα υπήρχαν δυνάμεις της Χωροφυλακής και τμήματα των Μονάδων Εθνικής Ασφάλειας (ΜΕΑ). Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι οι κυβερνητικές δυνάμεις είχαν το πλεονέκτημα της γρήγορης ενίσχυσής τους από άλλες δυνάμεις που βρίσκονταν κοντά. Επίσης μπορούσαν εύκολα να έρθουν προς βοήθειά τους τεθωρακισμένα, μια και υπήρχαν αμαξόδρομοι, καθώς και αεροπορία. Ο απολογισμός των απωλειών της μάχης έχει ως εξής:

Σύμφωνα με το ΓΕΣ: Ο ΔΣΕ είχε 702 νεκρούς συν 11 που βρέθηκαν αργότερα και 350 συλληφθέντες και παραδοθέντες. Οι νεκροί τάφηκαν σε ομαδικό τάφο ανατολικά της πόλης. Αντίθετα ο κυβερνητικός στρατός είχε 44 νεκρούς, 284 τραυματίες και 35 αγνοούμενους.

Σύμφωνα με το Γενικό Αρχηγείο του ΔΣΕ: Ο κυβερνητικός στρατός είχε 404 νεκρούς, 976 τραυματίες, ενώ πιάστηκαν από τους αντάρτες 82 αιχμάλωτοι (βλέπε περιοδικό «Δημοκρατικός Στρατός», έκδοση «Ριζοσπάστης» 1996, τόμος β` σελ. 202). Τέλος, κατά τον Δ. Βλαντά ο Δημοκρατικός Στρατός είχε τις εξής απώλειες: νεκροί 334, τραυματίες 867, λιποτάκτες 14, αγνοούμενοι 199. Οι απώλειες σε στελέχη ήταν 194 (Δ. Βλαντάς: «Εμφύλιος Πόλεμος 1945 – 1949», Γ` τόμος Β` ημίτομος, σελ. 235).

Κι άλλες πληροφορίες για τον ΔΣΕ στην Ηπειρο

Μια επιστολή αναγνώστη, σχετικά με τους πρώτους μαχητές του ΔΣΕ στα ηπειρώτικα βουνά

Από τον αναγνώστη μας, Πέτρο Μάτση, λάβαμε επιστολή, σχετικά με το αφιέρωμα για τα 50χρονα του ΔΣΕ και την οποία δημοσιεύουμε:

«Αγαπητέ «Ρ»

Στο φύλλο της 31 Δεκέμβρη 1996 και στη συνέχεια του πολύ ενδιαφέροντος δημοσιεύματος για τα 50χρονα του ΔΣΕ, παρατίθενται σημείωμα του Νίκου Ζάγκαλη, αντάρτη (μετέπειτα ταγματάρχη) του ΔΣΕ, με τον τίτλο: «Η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ηπειρο».

Ο Ζάγκαλης, σε υστερόγραφό του ζητεί την επιείκεια των αναγνωστών για τις τυχόν ανακρίβειες που υπάρχουν στο σημείωμα, οφειλόμενες στο γεγονός, ότι «ο χρόνος αδυνατίζει τη μνήμη».

Στο παρόν σημείωμά μου, στην αρχή, σημειώνω τις παρακάτω δύο ανακρίβειες:

1. Δεν αποκλείω το ενδεχόμενο να υπήρξε αντάρτης του ΔΣΕ, ο Γιώργος Μάτσης, από τους Νεγράδες. Ομως, ο Γ. Μάτσης, που αναφέρεται στην περιγραφόμενη από τον Ζάγκαλη ανταρτοομάδα, υπό τον Νεμέρτσικα, ήταν αδελφός μου και επομένως δεν καταγόταν από τους Νεγράδες, αλλά από τον Τσαμαντά Φιλιατών.

2. Οι άντρες της περιγραφόμενης ανταρτοομάδας δεν παρέμειναν όλοι στα βουνά της Ηπείρου, αλλά, τουλάχιστον οι Σκεύης και Μάτσης, έφτασαν στο Μπούλκες της Γιουγκοσλαβίας και αφού παρέμειναν εκεί γύρω στο χρόνο, επέστρεψαν στην Ηπειρο, όπου ενώθηκαν με όσους είχαν μείνει στα βουνά της Ηπείρου και σχημάτισαν την ανταρτοομάδα.

Στο σημείο αυτό, θα μου επιτραπεί να σημειώσω την παρακάτω λεπτομέρεια, όπως τη θυμάμαι:

Ο αδερφός μου, λίγο μετά την παράδοση του Αννίβα, έφτασε μέχρι έξω από την κωμόπολη Φιλιατών, όπου απέστειλε σύνδεσμο στους Φιλιάτες, να τον επισκεφθούν (και τον επισκέφθηκαν), σε ορισμένο σημείο δύο Τσαμαντιώτες, αγωνιστές του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ κατά την Κατοχή και κάτοικοι Φιλιατών έπειτα, οι οποίοι τον πληροφόρησαν για την τότε κατάσταση στην περιοχή.

Οσον αφορά την «κατοπινή πορεία» του Μάτση, σημειώνω τα παρακάτω, με πηγή το βιβλίο «Ηρωες και μάρτυρες του Αγώνα», σ. 166, το οποίο εσφαλμένα φέρει χρονολογία θανάτου του Μάτση το 1948, αντί του 1949, και το οποίο εκδόθηκε «στις Λαϊκές Δημοκρατίες, τον Αύγουστο του 1952» και επανεκδόθηκε στην Αθήνα (δεν αναφέρεται πότε), από τον εκδοτικό οίκο «Παναγ. Παπακωνσταντίνου»:

Ο Γιώργος Μάτσης (Τάκης) κατατάχτηκε στο ΔΣΕ στις 30 Νοέμβρη 1946. (Μην ξεχνάμε ότι οι ανταρτοομάδες που βρίσκονταν στα βουνά διάφορων περιοχών της χώρας πήραν το τίτλο «Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας ή ΔΣΕ», μόλις στα τέλη Οχτώβρη 1946). Υπήρξε λοχαγός πεζικού ΔΣΕ και διοικητής λόχου της Σχολής Αξιωματικών Γενικού Αρχηγείου (ΣΑΓΑ). Σκοτώθηκε στη Μικρή Βίγλα Φλώρινας, στις 12 Φλεβάρη 1949. «Εχει προαχθεί τιμητικά σε βαθμό του ταγματάρχη πεζικού».

Τελειώνοντας, θα μου επιτραπεί να κάμω τις παρακάτω δυο παρατηρήσεις:

1. Δε νομίζω, ότι μπορούμε να θεωρούμε την περιγραφόμενη ανταρτοομάδα «πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ηπειρο». Πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ηπειρο θεωρείται η ανταρτοομάδα των (Αλέκου) Πρίφτη, (Αλέκου) Οικονόμου και (Λεωνίδα) Ράφτη, για την οποία κάνει μνεία και ο Ζάγκαλης, ανεξάρτητα από το τέλος που είχε.

2. Αν ο Αννίβας παρέμενε στην παράδοσή του στον κυβερνητικό στρατό, θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε την υπόθεσή του με κάποια επιείκεια, με τη σκέψη ότι ίσως «δεν ήταν έτοιμος για μεγάλες θυσίες».

Δυστυχώς, όμως, μετά την παράδοση, προχώρησε πολύ «στου κακού τη σκάλα»! (Κατά τη γνώμη μου, το πιο κατατοπιστικό βιβλίο, για τον εμφύλιο πόλεμο στην Ηπειρο (και όχι μόνο) είναι το βιβλίο του Νίκου Γ. Ζιάγκου, «Νέες σελίδες από τον εμφύλιο πόλεμο 1945-49″, Αθήνα 1986, τόμοι Α`-Β`).

Ευχαριστώ για τη φιλοξενία.

Με συντροφικούς χαιρετισμούς και θερμότατες ευχές για τον καινούριο χρόνο».

Πέτρος Β. Μάτσης

Οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο του Βασίλη Αποστολόπουλου «Το χρονικό μιας εποποιίας – Ο ΔΣΕ στη Ρούμελη»

Περιεχόμενα

https://erodotos.wordpress.com/istoria-dse/

Ιστορία του ΔΣΕ, μέρος 44: Ο αστικός πολιτικός κόσμος την περίοδο 1947-1948 / Για την πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ήπειρο

Ο αστικός πολιτικός κόσμος τα χρόνια 1947-’48

Θ. Σοφούλης

Meros22_Photo2_small.jpg

Οπως θα θυμάται ο αναγνώστης, έχουμε ήδη γράψει για τις κυβερνητικές και άλλες εξελίξεις στο χώρο του αστικού στρατοπέδου, μέχρι και το νόθο δημοψήφισμα του 1946. Στο σημερινό μέρος θα παρουσιάσουμε τις σχετικές εξελίξεις, στην επόμενη περίοδο.

Το φθινόπωρο του 1946 προετοιμάζεται η ιμπεριαλιστική «αλλαγή φρουράς» στην Ελλάδα. Η Αγγλία, που αντιμετώπιζε βαθιά οικονομική κρίση, παραχωρεί τη θέση της στις ΗΠΑ, που δήλωναν ότι θεωρούν την Ελλάδα «ζωτικόν χώρον διά την ασφάλειάν των».

Με σκοπό να δοθεί κάποια ψευτοδημοκρατική επίφαση στο αυταρχικό, νεοφασιστικό καθεστώς και να φανεί ότι η αμερικανική «βοήθεια» γίνεται αποδεχτή απ’ όλο τον πολιτικό κόσμο, η κυβέρνηση των ΗΠΑ αξιώνει να γίνει κυβερνητική αλλαγή στην Ελλάδα. Γι’ αυτό, στις 27 Γενάρη 1947 παραιτήθηκε η κυβέρνηση Τσαλδάρη και ορκίστηκε κυβέρνηση, με τη συμμετοχή όλων των πολιτικών κομμάτων της τότε Βουλής. Πρωθυπουργός ορκίστηκε ο τραπεζίτης Δημήτριος Μάξιμος, με αντιπροέδρους τους Κ. Τσαλδάρη και Σ. Βενιζέλο. Ο Γ. Παπανδρέου ανέλαβε το υπουργείο Εσωτερικών, ο Στ. Γονατάς το Δημοσίων Εργων, ο Π. Κανελλόπουλος το Ναυτικών και ο Ν. Ζέρβας το Δημοσίας Τάξεως. Ηταν η λεγόμενη επτακέφαλος κυβέρνηση.

Στις 15 Φλεβάρη 1947, ο υπουργός Εξωτερικών της Μ. Βρετανίας, Μπέβιν, ανακοίνωσε την αποχώρηση των βρετανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα και στις 12 Μάρτη, ο Τρούμαν εξήγγειλε το περιβόητο «δόγμα» του.

Το ΚΚΕ κατάγγειλε το «δόγμα Τρούμαν» ως ωμή και απροκάλυπτη ιμπεριαλιστική επέμβαση και κάλεσε το λαό να ενωθεί και να παλέψει για την υπεράσπιση της εθνικής ανεξαρτησίας. Αντιθέτως, τα αστικά κόμματα, τόσο της Δεξιάς όσο και του Κέντρου, αποδέχτηκαν και χαιρέτισαν θριαμβευτικά το «δόγμα Τρούμαν».

Η κυβέρνηση Μαξίμου έστρεψε την προσοχή της στην ένταση της φασιστικής τρομοκρατίας, τη συντριβή του λαϊκού κινήματος και στη συγκρότηση και τον εξοπλισμό του στρατού, για να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις αντάρτικες ομάδες. Στο μεταξύ, τον Απρίλη του 1947 πέθανε ο βασιλιάς Γεώργιος Β` και ανέβηκε στο θρόνο ο αδελφός του, Παύλος Γλύξμπουργκ, σύζυγος της Γερμανίδας Φρειδερίκης.

Οι Αμερικανοί, που ήταν δυσαρεστημένοι από την αποτυχία των «εκκαθαριστικών» επιχειρήσεων του κυβερνητικού στρατού, ενάντια στο ΔΣΕ, προσανατολίζονται στο σχηματισμό διευρυμένης κυβέρνησης, με τη συμμετοχή και του Θ. Σοφούλη, αρχηγού του κόμματος των Φιλελευθέρων. Στις 23 Αυγούστου παραιτείται ο πρωθυπουργός Μάξιμος και στις 7 Σεπτέμβρη 1947, ύστερα από απαίτηση των Αμερικανών, ορκίστηκε συμμαχική κυβέρνηση, που την αποτελούσαν οι 10 «φιλελεύθεροι» και 14 «λαϊκοί» υπουργοί, με πρωθυπουργό τον Θ. Σοφούλη και αντιπρόεδρο και υπουργό Εξωτερικών τον Κ. Τσαλδάρη.

Π. Κανελλόπουλος

Meros51_Photo2_small.jpg

Το ΚΚΕ, στην απόφαση της 3ης Ολομέλειας της ΚΕ (Σεπτέμβρης 1947), τόνιζε ότι η κυβέρνηση Σοφούλη αποτελεί συνέχιση και επέκταση στη μεταδεκεμβριανή πολιτική καταστροφή της πατρίδας μας και ότι η αποστολή του Σοφούλη είναι – δίπλα στη δυναμική πολιτική και τη δολοφονική τρομοκρατία – να χρησιμοποιήσει πιο έντονα το όπλο της ψευτοδημοκρατίας και της απάτης. Σημείωνε δε ότι για μια ακόμη φορά ο Σοφούλης και το κόμμα του πρόδωσαν τη δημοκρατία, το λαό, την Ελλάδα. Η 3η Ολομέλεια κατέληγε στο συμπέρασμα ότι ο ένοπλος αγώνας του ΔΣΕ αποτελεί τη μοναδική επιβεβλημένη απάντηση, που ο λαός και η Ελλάδα έχουν να δώσουν στους ξένους κατακτητές και τους ντόπιους υποταχτικούς τους και διαπίστωνε ότι ωρίμασαν οι συνθήκες για τη δημιουργία μιας ελεύθερης περιοχής, με δημοκρατική κυβέρνηση. Στις 24 Δεκέμβρη 1947, ο ραδιοφωνικός σταθμός του ΔΣΕ ανάγγειλε το σχηματισμό της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, από ηγετικά στελέχη του ΚΚΕ και με πρόεδρο, τον τότε αρχηγό του ΔΣΕ, Μάρκο Βαφειάδη.

Η άμεση απάντηση της κυβέρνησης Σοφούλη – Τσαλδάρη στο σχηματισμό της Π. Δ. Κ. ήταν να θέσει στις 8 Γενάρη 1948 και τυπικά εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την Εθνική Αλληλεγγύη, με βάση το νόμο 509/47, περί προστασίας του κοινωνικού καθεστώτος και εξαπόλυσε άγριο διωγμό, στέλνοντας χιλιάδες αγωνιστές στα ξερονήσια και τις φυλακές, γεμίζοντας τα εφιαλτικά στρατόπεδα, όπως της Μακρονήσου, της Γιάρου κ. ά.

«Ιδού ο στρατός σας»!

Υστερα από το «δόγμα Τρούμαν», που συνοδεύτηκε και με το «Σχέδιο Μάρσαλ», το οποίο εξαγγέλθηκε στα τέλη του 1947, άρχισε ο εντατικός εξοπλισμός του κυβερνητικού στρατού από τις ΗΠΑ, με σύγχρονα όπλα, αεροπλάνα, τανκς και άλλο υλικό. Τη διοίκηση των κυβερνητικών στρατιωτικών δυνάμεων ανέλαβε ουσιαστικά ο στρατηγός Βαν Φλιτ, που έφτασε στην Ελλάδα το Φλεβάρη του 1948 ως επικεφαλής της αμερικανικής στρατιωτικής αποστολής. Ηταν αυτός, που μερικά χρόνια αργότερα, ο και τότε υπουργός Εθνικής Αμυνας, Π. Κανελλόπουλος, τον προσφώνησε με τα λόγια: «Στρατηγέ, καλώς ήρθατε στο σπίτι σας»! Και δείχνοντας το ελληνικό στρατιωτικό άγημα, πρόσθεσε: «Ιδού ο στρατός σας»!

Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, στρατηγός Μάρσαλ, που ήρθε στην Αθήνα, στα τέλη του 1948, αξίωσε το σχηματισμό ευρείας αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης απ’ όλα τα αστικά κόμματα, για την πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση του ΔΣΕ. Μια τέτοια κυβέρνηση δε σχηματίστηκε αμέσως, γιατί ορισμένοι πολιτικοί αρχηγοί αρνούνταν κατ’ αρχάς τη συμμετοχή τους. Αργότερα, όμως, το δεύτερο δεκαήμερο του Γενάρη, υπέκυψαν στις πιέσεις των Αμερικανών και ορκίστηκε νέα κυβέρνηση Σοφούλη, στην οποία πήραν μέρος, εκτός του Κ. Τσαλδάρη, και οι Σ. Βενιζέλος, Γ. Παπανδρέου και Π. Κανελόπουλος, που αρνούνταν ως τότε. Επίσης πήραν μέρος οι Σπ. Μαρκεζίνης, Κ. Καραμανλής, Στ. Στεφανόπουλος, Κ. Τσάτσος, Ευάγ. Αβέρωφ και άλλοι πολιτικοί παράγοντες. Αρχιστράτηγος των Ενόπλων Δυνάμεων διορίστηκε ο Αλέξανδρος Παπάγος, που του ανέθεσαν την αποφασιστική αναμέτρηση με το ΔΣΕ και την οριστική συντριβή του. Η άρχουσα τάξη και οι πάτρωνές της ήταν έτοιμοι για την τελική, κρίσιμη μάχη.

Η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ηπειρο

Μια μαρτυρία για τη συγκρότηση και τα πρώτα βήματα των «καταδιωκομένων αγωνιστών» στις βουνοκορφές του Γράμμου

Meros51_Photo1_small.jpg

Δημοσιεύουμε σήμερα ένα σημείωμα του αναγνώστη μας Νίκου Ζάγκαλη, σχετικά με τις συνθήκες, μέσα στις οποίες βγήκε η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στο χώρο της Ηπείρου, τη σύνθεσή της και άλλες χρήσιμες ιστορικά πληροφορίες.

«Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας παραδώσαμε τα τιμημένα όπλα μας και γυρίσαμε στα χωριά μας, κάνοντας σχέδια για το μέλλον. Αλλος να ερωτευτεί και άλλος να παντρευτεί, άλλος να πάει να σπουδάσει και άλλος να δουλέψει στα χωράφια του. Αλλος να ψάξει για δουλιά και να ταξιδέψει. Κυρίως το τελευταίο, για μας τους Ηπειρώτες, αφού αυτή ήταν και είναι η μοίρα μας. Η πολιτεία την είχε και την έχει εγκαταλειμμένη την «εύανδρο Ηπειρο».

Δε μας άφησαν, όμως, να πραγματοποιήσουμε τα σχέδιά μας. Οι συνεργάτες των καταχτητών γρήγορα μετατράπηκαν σε εθνικόφρονες και σε εκτελεστικά όργανα των «συμμάχων» και αμέσως μετά τη Βάρκιζα άρχισαν ενάντιά μας έναν ακήρυκτο εμφύλιο πόλεμο. Εμείς, οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, δεν πολεμήσαμε τους φασίστες καταχτητές, για να σκύψουμε το κεφάλι στην άλλη πλευρά του ίδιου νομίσματος, στους Aγγλοαμερικανούς επεμβασίες. Ετσι, άοπλοι και κυνηγημένοι πήραμε πάλι τα βουνά και τα λαγκάδια, για να φυλάξουμε το κεφάλι μας για ένα χρόνο και κάτι. Η αντοχή, όμως, είχε ορισμένα όρια. Ετσι, το καλοκαίρι του 1946, βρεθήκαμε καταδιωκόμενοι στο Δυτικό Γράμμο 17 Ηπειρώτες και αποτελέσαμε την πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ηπειρο. Μια άλλη ομάδα, που υπήρχε νωρίτερα, με επικεφαλής τον Λεωνίδα Ράφτη εξοντώθηκε, ο δε Λεωνίδας πιάστηκε, πέρασε Στρατοδικείο στα Γιάννινα και εκτελέστηκε.

Η ομάδα αποτελούνταν από τους παρακάτω:

1. Ράφτης Κώστας (Νεμέρτσικας) από την Κάτω Μερόπη Πωγωνίου

2. Κοντοπάνος Φώτης (Αννίβας) από τα Δολιανά Πωγωνίου

3. Παπαδόπουλος Βαγγέλης (Φωκάς) από τα Γιάννινα

4. Σκέβης Σπύρος από το Λιά Φιλιατών

5. Λεπενιώτης Παναγιώτης από τη Βύσανη Πωγωνίου

6. Πέτρου Τάκης από τα Δολιανά Πωγωνίου

7. Καραντάνης Μήτσος από τα Δολιανά Πωγωνίου

8. Λαϊνάς Σπύρος από την Καρδίτσα

9. Ζάγκαλης Νίκος από τις Δρυμάδες Πωγωνίου

10. Κερλεγκίτσης Γιώργος από τη Χρυσόραχη

11. Νάστος Βασίλης από το Κεφαλόβρυσο Πωγωνίου

12. Ευαγγέλου Βασίλης από την Κόνιτσα

13. Λιόντος Στράτος από τη Ζίτσα

14. Σταβρίδης Βασίλης από την Κάτω Μερόπη Πωγωνίου

15. Βρυσάκης Σιάτρας από τη Ζίτσα

16. Μάτσης Γιώργος από τις Νεγράδες

17. Ενας νεολαίος από το Κεφαλόβρυσο, που ήρθε σε μας, μια δυο μέρες πριν τραυματιστεί και δε θυμάμαι το όνομά του.

Διοίκηση της ομάδας ήταν ο Νεμέρτσικας και ο Αννίβας, οι δε Φωκάς και Σκέβης ήταν ομαδάρχες.

Λίγο αργότερα, στην περιοχή της Ηπείρου, εμφανίστηκαν οι ομάδες του Πετρίτη, του Παλιούρα και του Κίρλα.

Η πρώτη μάχη

Στις 15 Σεπτέμβρη 1946 ένα απόσπασμα χωροφυλάκων και Μάυδων επέδραμαν στο χωριό Αετομηλίτσα (Ντέντσικο) και άρπαξαν αρκετούς κατοίκους του χωριού (Βλάχους) και τους πήγαν στην Πυρσόγιαννη, όπου και τους φυλάκισαν. Σ’ εμάς, που ήμασταν κάπου στην Αρένα, ήρθε σύνδεσμος από το χωριό και μας ενημέρωσε. Γρήγορα αποφασίσαμε να χτυπήσουμε την Πυρσόγιαννη, για να απελευθερώσουμε τους φυλακισμένους, πριν τους πάνε στην Κόνιτσα. Παράλληλα, ήρθαμε σε επαφή με τον Γιαννούλη, που είχε ένα τμήμα μεγαλύτερο από το δικό μας. Πάρθηκε απόφαση ο Γιαννούλης, να πιάσει πλαγιοφυλακές κι εμείς να κάνουμε επίθεση στο σταθμό.

Ολη τη νύχτα, 15 προς 16 Σεπτέμβρη 1946, κάναμε γρήγορα πορεία προς την Πυρσόγιαννη. Τα χαράματα βρεθήκαμε στο ύψωμα του Αη Λιά, κοντά στο χωριό. Ομως, γίναμε αντιληπτοί από το σταθμό χωροφυλακής και άρχισαν να μας βάλλουν με αυτόματα και οπλοπολυβόλα. Για μας ήταν η πρώτη μάχη, μετά τις μάχες στον ΕΛΑΣ, όμως τα 3/4 της ομάδας ήταν αξιωματικοί του ΕΛΑΣ. Ετσι, με μαστοριά ριχτήκαμε στην επίθεση 17 άτομα ενάντια σε 50 περίπου οχυρωμένους. Με άλματα φτάσαμε μέχρι την εκκλησία της Πυρσόγιαννης και καλυμμένοι από τον αυλόγυρο χτυπούσαμε το σταθμό, που ήταν κάτω από την εκκλησία και μας χώριζε ένας χωριάτικος δρόμος. Στη διάρκεια της μάχης σκοτώθηκε από σφαίρα στο μέτωπο ο Κερλεγκίτσης Γιώργος και ύστερα από λίγο τραυματίστηκε στον ώμο ο νεολαίος από το Κεφαλόβρυσο.

Οι απώλειες αυτές μας έκαναν πιο αποφασιστικούς και ρίχνοντας μια σειρά χειροβομβίδες ορμήσαμε πάνω στο σταθμό. Οι χωροφύλακες δεν άντεξαν την επίθεσή μας και εγκατέλειψαν το σταθμό, τρέχοντας τον κατήφορο προς τον Σαραντάπορο. Εκεί, όμως, τους περίμενε πλαγιοφυλακή του Γιαννούλη, οπότε εμείς από πάνω και του Γιαννούλη το τμήμα από κάτω, τους αποδεκατίσαμε. Δε θυμάμαι ακριβώς τι απώλειες είχαν. Ξέρω, όμως, ότι εκεί σκοτώθηκε ο διοικητής τους Κούρκουλας.

Ανοίξαμε το υπόγειο και απελευθερώσαμε τους Ντεντσικιώτες. Η χαρά τους δεν περιγράφεται. Τους ξεπροβοδίσαμε για το χωριό τους και τους δώσαμε και τον τραυματία μας. Υστερα, θάψαμε με ομοβροντίες τον σκοτωμένο σύντροφό μας, Καρλαγκίτση Γιώργο.

Ετσι, ξεκίνησε την πολεμική της δραστηριότητα η πρώτη ομάδα του ΔΣΕ στην Ηπειρο, που μετέπειτα αναπτύχθηκε σε Αρχηγείο Ηπείρου και τελικά σε VIII Μεραρχία του ΔΣΕ.

Η κατοπινή πορεία των πρωτεργατών

Από την πλευρά μου, θα ήταν ασέβεια να μην πω τι απέγιναν αυτοί οι πρωτεργάτες της ένδοξης VIII Μεραρχίας, της μεραρχίας της Μουργκάνας, που πολλές φορές ο αντίπαλος – με κατά πολύ υπέρτερες δυνάμεις – προσπάθησε να την εξοντώσει ή τουλάχιστον να τη διαλύσει. Ομως, πάντα έσπαγε τα μούτρα του, με τεράστιες γι’ αυτόν απώλειες. Ενας μόνο τέλειωσε άδοξα, ο Αννίβας. Φαίνεται, πως δεν ήταν έτοιμος για μεγάλες θυσίες, γιατί ύστερα από λίγες μέρες από τη μάχη της Πυρσόγιαννης, πέφτοντας σε ενέδρα, δεν άντεξε και σήκωσε τα χέρια, ενώ δυο παλικάρια, ο Πέτρου Τάκης και ο Σταβρίδης Βασίλης πολέμησαν, ώσπου σκοτώθηκαν. Ολοι οι άλλοι, με συνέπεια κουβάλησαν το σταυρό του Γολγοθά, που εκφράζονταν σε τρία χρόνια ένοπλης πάλης, σε δεκαετίες πολιτικής προσφυγιάς, σε επαναπατρισμό στα γεράματα, με τεράστια προβλήματα επιβίωσης.

Ο Νεμέρτσικας και ο Φωκάς, συνταγματάρχες του ΔΣΕ, έγιναν κατά περιόδους διοικητές της Μεραρχίας. Και οι δυο τους πέθαναν στην προσφυγιά. Τιμώντας τη μνήμη τους λέω ότι πέθαναν κομμουνιστές, αν και βρέθηκαν έξω από το Κόμμα, εξαιτίας των ιδιόμορφων καταστάσεων, που είχαν δημιουργηθεί στη δεκαετία του ’50.

Ο Σκέβης Σπύρος, διοικητής ταξιαρχίας, σκοτώθηκε συνταγματάρχης και τιμημένος στο Γράμμο, το 1949. Ο Λεπενιώτης Παναγιώτης ήταν πολιτικός επίτροπος της Μεραρχίας, αντισυνταγματάρχης. Τώρα ζει στη Μόσχα, σε μεγάλη ηλικία. Ο Καραντάνης Μήτσος, ταγματάρχης του ΔΣΕ, ήταν στο επιτελείο της Μεραρχίας. Τώρα ζει στο χωριό του, με την κατώτερη σύνταξη του ΙΚΑ. Ο Λαϊνάς Σπύρος, λοχαγός του ΔΣΕ, διοικητής λόχου πέθανε πριν μερικά χρόνια στην Τασκένδη. Ο Ζάγκαλης Νίκος, ταγματάρχης του ΔΣΕ, διοικητής των τμημάτων σαμποτέρ της Μεραρχίας. Ζει στην Αθήνα και αυτός, με την κατώτερη σύνταξη του ΙΚΑ. Ο Νάστος Βασίλης, λοχαγός – διοικητής λόχου σκοτώθηκε στο Γράμμο το 1949. Ο Λιόντος Στράτος, πολιτικός επίτροπος του ΔΣΕ, ζει σήμερα στο χωριό του, Ζίτσα. Δεν ξέρω τι έχουν απογίνει, οι Ευαγγέλου Βασίλης, που ήταν στην Τασκένδη και οι Βρυσάκης Σ. και Μάτσης Γ.

Αυτοί οι απλοί άνθρωποι, που ήταν δάσκαλοι, αγρότες, εργάτες, μαθητές μπήκαν μπροστά και έδωσαν και δίνουν – όσοι είναι ακόμη ζωντανοί – ό,τι είχαν και δεν είχαν για την κοινωνική δικαιοσύνη».

Νίκος ΖΑΓΚΑΛΗΣ

ΥΓ. Εάν υπάρχει κάποια ανακρίβεια σε ό,τι έγραψα, δεν έγινε από πρόθεση, αλλά απλά, ο χρόνος αδυνατίζει τη μνήμη

Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του «Ρ»

Περιεχόμενα

https://erodotos.wordpress.com/istoria-dse/